🔺Ανάλυση: Σωτήρης Μ. Τζούμας
Το ερώτημα που θέσαμε ως προμετωπίδα και τίτλο του κειμένου μας δεν είναι ρητορικό αλλά αποτελεί υγιή προβληματισμό κληρικών και λαϊκών στην Κρήτη.
Τι μπορεί να συμβεί στο θέμα των Σταυροπηγίων με την εκλογή του νέου Αρχιεπισκόπου, αν ο Αρχιεπίσκοπος δεν βλέπει με καλό μάτι τον θεσμό αυτό και εκ της θέσεως του θελήσει να τον πολεμήσει ή να τον υποβαθμίσει.
Τους τελευταίους έξι μήνες εξελίσσονταν ζυμώσεις και παρασκηνιακές συμφωνίες από συγκεκριμένους υποψήφιους που επιθυμούσαν να διαδεχτούν τον Γέροντα Ειρηναίο στον Πρώτο Θρόνο της Κρήτης.
Μπορεί κάποιοι εκ των υποψηφίων να έδειχναν πρόθυμοι να προσφέρουν πολύ περισσότερα στο Φανάρι απ’ όσα έχουν δικαίωμα από την ιστορία να παραχωρήσουν αλλά για τα Σταυροπήγια δεν έκαναν καμία κουβέντα. Αυτό υποστηρίζουν καλά πληροφορημένες πηγές στην Εκκλησία της Κρήτης. Κανείς δεν γνωρίζει ποια στάση θα κρατήσει ο Κισσάμου Αμφιλόχιος στα θέμα αυτό αν εκλεγεί Αρχιεπίσκοπος ή ο Ρεθύμνης Ευγένιος, αν και η απροθυμία του να ενεργοποιήσει έστω και ένα απο τα Σταυροπήγια της Μητρόπολης του δείχνει τις διαθέσεις του. Το αυτό ισχύει και για τον τρίτο του Τριπροσώπου Πέτρας Γεράσιμο, μολονότι εξελέγη Μητροπολίτης απο την Μοναστική κοινότητα ως ηγούμενος της Αγκαράθου.
Αλλά ας δούμε πρώτα τι είναι αυτά τα Πατριαρχικά Σταυροπήγια.
Σταυροπηγιακή ( ή πατριαρχική ) καλείται η Μονή που υπάγεται απευθείας στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και όχι στην τοπική Μητρόπολη.
Η λέξη Σταυροπηγιακή είναι σύνθετη (σταυρός + πήγνυμι) και πηγάζει από την κανονική παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας, η οποία προβλέπει τη δυνατότητα του Πατριάρχη να στείλει ένα σταυρό για να τοποθετηθεί στα θεμέλια της εκκλησίας της Μονής, πράξη που οδηγεί στην εξάρτηση της μονής από αυτόν.Το δικαίωμα αυτό το απέκτησε πρώτη φορά ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως τον 8ο αιώνα και μπορεί να το ασκεί σε όλη την επικράτεια της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας.Οι Σταυροπηγιακές Μονές αποτελούσαν πηγή εσόδων για το οικείο Πατριαρχείο, καθώς ήταν υποχρεωμένες να αποστέλλουν ετήσια σε αυτό κάποιο χρηματικό ποσό, την λεγόμενη Πατριαρχική Λογία.
Ένα πλεονέκτημα για τις Σταυροπηγιακές Μονές ήταν ότι έτσι εξασφάλιζαν μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων, αποφεύγοντας την ανάμιξη των τοπικών επισκόπων στους σκοπούς τους.
Άλλο πλεονέκτημα ήταν η μεταφορά σε αυτές των προνομίων που απολάμβανε το Πατριαρχείο από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, προνόμια που περιλάμβαναν την παροχή εδαφικών εκτάσεων και την απαγόρευση απαλλοτρίωσής τους στο μέλλον από το Οθωμανικό κράτος.
Σταυροπηγιακές είναι όλες οι μονές του Αγίου Όρους, όπου και μνημονεύουν τον εκάστοτε Πατριάρχη, όπως άλλωστε και σε όλες τις υπόλοιπες Σταυροπηγιακές Μονές, αντί του τοπικού επισκόπου. Σταυροπηγιακές Μονές πέρα από το Άγιο Όρος υπάρχουν και αλλού στην Ελλάδα και ασφαλώς στην Κρήτη. Συγκεκριμένα στην Κρήτη, στην Μητρόπολη Ρεθύμνης υπάρχουν τέσσερα Σταυροπήγια, το ιστορικό Αρκαδίου, Αρσανίου, Χαλέπας και Βωσσάκου -Κανένα οργανωμένο έτσι όπως θα το ήθελε ο Πατριάρχης .
Στην Μητρόπολη Κυδωνίας και Αποκορώνου υπάρχουν τα Σταυροπήγια της Κυρίας των Αγγέλων του Γουβερνέτου και της Αγίας Τριάδος Τσαγκαρόλων.
Είναι τα μόνα στην Κρήτη τα οποία λειτουργούν κατά την Πατριαρχική παράδοση. Στην Μητρόπολη Ιεραπύτνης και Σητείας υπαρχει το Σταυροπήγιο της Μονής Τοπλού,η οποία μας απασχόλησε δημοσιογραφικά στο παρελθόν με διάφορα γεγονότα. Κ.ά.
Τα Σταυροπήγια πολλοί είναι αυτοί οι οποίοι και στην Εκκλησία της Ελλάδος αλλά και στην Κρήτη(!!!)- θέλουν να ξεχάσουν ότι υπάρχουν. Αλλά ο Οικουμενικός Πατριάρχης έφερε το θέμα στο προσκήνιο με τρόπο αιφνιδιαστικό τον Νοέμβριο του 2019 όταν εισηγήθηκε στην Σύνοδο του Οικουμενικού Θρόνου την εκλογή των ηγουμένων δύο Πατριαρχικών Σταυροπηγίων της Ι. Μητροπόλεως Κυδωνίας σε Βοηθούς Επισκόπους.
Η εκλογή των ηγουμένων των δύο Πατριαρχικών Σταυροπηγίων των Χανίων -της Κυρίας των Αγγέλων του Γουβερνέτου και της Αγίας Τριάδος Τσαγκαρόλων-σε βοηθούς επισκόπους του Οικουμενικού Πατριάρχη και όχι του οικείου Μητροπολίτη, είναι η πρώτη απτή απόδειξη πως για τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο το θέμα των Πατριαρχικών Σταυροπηγίων, αν δεν ήταν ήδη ανοικτό μέχρι τώρα το… άνοιξε και δεν πρόκειται να το κλείσει. Τουλάχιστον με την θέληση του. Διότι ειρήσθω εν παρόδω να θυμίσουμε ότι και για την Αρχιεπισκοπή Αυστραλίας είχε πάρει απόφαση εν Συνόδω να διασπάσει την Αρχιεπισκοπή σε τρία τμήματα και η εκλογή νέου Αρχιεπισκόπου άλλαξε ριζικά τον σχεδιασμό.
Οι δύο νέοι επίσκοποι ηγούμενοι στην Κρήτη, υπάγονται απευθείας στον Οικουμενικό Πατριάρχη. Και στα δυο χρόνια που λειτουργεί ο θεσμός δεν δημιουργήθηκε κανένα πρόβλημα. Αντιθέτως τα Σταυροπήγια γνώρισαν μοναδική δραστηριότητα και πνευματική άνθιση και οι Ηγούμενοι- Επίσκοποι έχουν άψογη συνεργασία με τον οικείο Επίσκοπο Σεβ. Κυδωνίας Δαμασκηνό. Το περίεργο είναι ότι στα δύο αυτά χρόνια που λειτούργησαν τα δύο αυτά Σταυροπήγια κατά τις επιταγές του Πατριάρχη τα υπόλοιπα Σταυροπήγια που υπάρχουν στο νησί δεν φιλοτημήθηκαν αλλά ούτε και παρακινήθηκαν από τους οικείους Μητροπολίτες να οργανωθούν και να λειτουργήσουν κατά ανάλογο τρόπο , γεγονός που αποκαλύπτει τις ενδότερες σκέψεις των οικείων Επισκόπων οι οποίοι προφανώς δεν θέλουν να βάλουν τέτοιο μπελά στο κεφάλι τους. Ωστόσο ο προβληματισμός που θέσαμε στην αρχή του κειμένου μας για το πως θα αντιμετωπίσει ο νέος Αρχιεπίσκοπος τα Σταυροπήγια και πως θα πολιτευτεί απέναντι τους υπάρχει διάχυτος στην Κρήτη.
Και σίγουρα αυτό θα πρέπει να απασχολήσει και τον Πατριάρχη στην επιλογή που θα κάνει για την επόμενη μέρα. Διότι σίγουρα η εκλογή νέου Αρχιεπισκόπου στην Κρήτη πρέπει να σηματοδοτήσει την ενότητα της εκεί Εκκλησίας και όχι την εσωστρέφεια και την διχογνωμία πάνω σε θέματα που το Οικουμενικό Πατριαρχείο θεωρεί δεδομένα για την Κρήτη.
Υπενθυμίζεται πως το θέμα των Πατριαρχικών Σταυροπηγίων υπήρξε και παραμένει ένα από τα θέματα τριβής Αθηνών – Φαναρίου. Μια επιστολή του Πατριάρχη προς τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών κ. Ιερώνυμο, παραμένει στο συρτάρι και τούτο διότι αν έλθει ένα τέτοιο θέμα στην Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδος το βέβαιο είναι ότι θα προκαλέσει τριγμούς που δεν τους σηκώνει σήμερα η κοινωνία μας. Το θέμα των Σταυροπηγίων για την Εκκλησία της Ελλάδος είναι διαφορετικό δεδομένου ότι η είναι μια Αυτοκέφαλη Εκκλησία και τα Σταυροπήγια δεν θα μπορούσαν ποτέ να λειτουργήσουν στην Ελλάδα με τα ίδια κριτήρια που λειτουργούν στην Κρήτη. Αλλά για το θέμα αυτό και για τις βιαστικές ενέργειες που έχουν γίνει από κάποιους που επιδιώκουν να μεγαλώσουν το ρόλο τους θα τα πούμε σε άλλη ανάλυση.
