Συνεχίζοντας μια πολυετή σειρά επισκέψεων στη Θράκη, μια ομάδα 40 περίπου φοιτητών του Τμήματος Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) επισκέφθηκαν και φέτος τις πόλεις της Κομοτηνής και της Ξάνθης, καθώς και την ευρύτερη περιοχή. Σκοπός της επίσκεψης ήταν η γνωριμία τους με το περιβάλλον της διαπολιτισμικής και διαθρησκειακής συνύπαρξης της Θράκης.
Η επίσκεψη πραγματοποιήθηκε την περασμένη Παρασκευή, 13 Μαΐου 2016, στο πλαίσιο του μαθήματος του Διαθρησκειακού Διαλόγου, με συνοδούς την διδάσκουσα του μαθήματος, επίκουρη καθηγήτρια κ. Αγγελική Ζιάκα και την καθηγήτρια κ. Άννα Κόλτσιου – Νικήτα.
Για όσους ζούμε στην Θράκη, η διαφορετικότητα στο θρήσκευμα των κατοίκων και ο πολιτιστικός πλουραλισμός αποτελούν δεδομένα στοιχεία της καθημερινότητάς μας. Η εμπειρία, όμως, από την υποδοχή επισκεπτών από άλλες περιοχές έχει δείξει πως αυτή η καθημερινότητα αποτελεί αντικείμενο έντονου ενδιαφέροντος και σίγουρα όχι δεδομένη πραγματικότητα για όλους. Με τις αντιδράσεις, μάλιστα, να ποικίλουν ανάλογα με την ετοιμότητα των επισκεπτών να κατανοήσουν τους τρόπους λειτουργίας και τα χαρακτηριστικά μιας διαθρησκευτικής κοινωνίας. Ιδιαίτερα όταν στις μέρες μας η ειρηνική διαθρησκειακή συνύπαρξη αποτελεί ζητούμενο υπό αμφισβήτηση και οι ειδήσεις βρίθουν από περιστατικά θρησκευτικής βίας, ως αποτέλεσμα της ενίσχυσης του θρησκευτικού φονταμενταλισμού και της μισαλλοδοξίας απέναντι στην όποια ετερότητα.
Είναι γεγονός πως η Θράκη συχνά πυκνά βρίσκεται στο επίκεντρο συζητήσεων ως προς τους παράγοντες εκείνους που επιβουλεύονται την αρμονική συμβίωση των κατοίκων της. Τα διάφορα, πολλές φορές ευφάνταστα, σενάρια που κυκλοφορούν καταδεικνύουν, μεταξύ άλλων, και την αδυναμία υγιούς διαχείρισης του δεδομένου ποικιλόμορφου πλουραλισμού της. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός πως αυτός ο πλουραλισμός αποτελεί για αρκετούς «πρόβλημα» και ως έτσι αναφέρεται συχνά. Ασφαλώς, κανείς δεν μπορεί να προστατέψει την ειρηνική συνύπαρξη στη βάση ενός πολυπολιτισμικού ρομαντισμού. Την ίδια στιγμή, όμως, είναι αναγκαία η βαθύτερη κατανόηση της δυναμικής που παράγει ο πολυπολιτισμικός χαρακτήρας μιας κοινωνίας. Και η επίσκεψη των φοιτητών του Τμήματος Θεολογίας υπηρετεί ακριβώς αυτήν την κατεύθυνση. Μια ενέργεια ιδιαίτερα σημαντική, καθότι επιτρέπει στους μελλοντικούς εκπαιδευτικούς, κληρικούς και στα υποψήφια στελέχη της Εκκλησίας να κατανοήσουν πως το ζητούμενο της ειρηνικής συνύπαρξης μεταξύ των ανθρώπων διαφορετικού θρησκεύματος δεν αποτελεί θεωρητική συζήτηση αλλά υπαρκτή αναγκαιότητα.
Οι φοιτητές είχαν την ευκαιρία να επισκεφτούν τον Σοφολ. Μουφτή Κομοτηνής, κ. Τζεμαλή Μέτσο, ο οποίος τους παρουσίασε το έργο που επιτελεί η Μουφτεία, ενώ αναφέρθηκε και στην πρόκληση της πνευματικής ζωής στη σημερινή εποχή. Παρών στη συνάντηση ήταν και ο Σοφολ. Μουφτής Ξάνθης, κ. Μεχμέτ Εμίν Σινίκογλου. Της συνάντησης με τους δυο μουφτήδες προηγήθηκε ξενάγηση των φοιτητών από τον Δρ. Ισλαμικής Θεολογίας, κ. Τζιχάντ Χαλήλ, στο ιστορικό Γενί Τζαμί, κτίσμα των τελών του 16ου αιώνα, που βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, δίπλα από την Μουφτεία Κομοτηνής.
Τους φοιτητές υποδέχτηκε στη συνέχεια ο Σεβ. Μητροπολίτης Μαρωνείας και Κομοτηνής κ. Παντελεήμων στο πνευματικό κέντρο του Ι.Ν. Αγίου Γεωργίου. Ο Σεβασμιώτατος παρουσίασε αναλυτικά στους φοιτητές το τι σημαίνει η συνύπαρξη Χριστιανών και Μουσουλμάνων στην Θράκη, αναφερόμενος σε διαφορετικές πτυχές αυτής της συνύπαρξης και τονίζοντας τα μοναδικά της στοιχεία σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Στάθηκε ιδιαίτερα στο γεγονός του συμφιλιωτικού ρόλου που καλείται να επιτελέσει ένας Επίσκοπος στο περιβάλλον αυτό και θυμήθηκε καθημερινά περιστατικά από την επαφή του με τους μουσουλμάνους συμπολίτες του.
Μεταξύ άλλων, αναφέρθηκε και στην από κοινού στήριξη που οι Μητροπολίτες της Θράκης εξέφρασαν ως προς την πρόταση ίδρυσης κατεύθυνσης Μουσουλμανικών Σπουδών στο Τμήμα Θεολογίας του ΑΠΘ, σημειώνοντας την αξία τού να μπορούν οι Έλληνες μουσουλμάνοι πολίτες και μελλοντικοί εκπαιδευτικοί να σπουδάζουν στην χώρα τους το Ισλάμ. Τέλος, αναφέρθηκε και στη σημασία της προστασία της θρησκευτικής κληρονομιάς στην Θράκη, φέρνοντας ως παράδειγμα την έκδοση το 2005 του τόμου «Θρησκευτικά Μνημεία στον Νομό Ξάνθης». Μια έκδοση που είχε γίνει στο πλαίσιο συνεργασίας της Ιεράς Μητρόπολης Ξάνθης & Περιθεωρίου και της Μουφτείας Ξάνθης. Ο Σεβασμιώτατος ανακοίνωσε, μάλιστα, πως προετοιμάζεται η έκδοση αντίστοιχου τόμου και για τα θρησκευτικά μνημεία της περιφερειακής ενότητας Ροδόπης.
Πέρα από τις συναντήσεις με τους θρησκευτικούς λειτουργούς, οι φοιτητές είχαν την ευκαιρία να συνομιλήσουν και με νέους ενεργούς πολίτες της ευρύτερης περιοχής. Τις απόψεις ενός μη θρησκευόμενου μέλους της μειονότητας παρουσίασε ο Κομοτηναίος δημοσιογράφος και ποιητής Μουσταφά Τσολάκ, ο οποίος αναφέρθηκε στην πολιτιστική δράση της μειονότητας, καθώς και στον αρνητικό ρόλο που η θρησκεία επιτελεί όταν γίνεται εργαλείο διακρίσεων και φανατισμού των ανθρώπων απ’ όσους βρίσκονται σε θέσεις εξουσίας.
Καθοδόν από την Κομοτηνή προς την Ξάνθη, οι φοιτητές ενημερώθηκαν για τον ρόλο που ποικίλοι πολιτικοί παράγοντες επιτελούν σε αυτήν την ευαίσθητη ακριτική περιοχή της Ελλάδας. Επίσης, παρουσιάστηκε η ανθρωπογεωγραφία της Θράκης, με ειδική αναφορά στη διαφορετικότητα που ενυπάρχει και εντός της μουσουλμανικής μειονότητας. Μια πραγματικότητα που συγκεκριμένα συμφέροντα, εντός και εκτός Θράκης, αγνοούν επιδεικτικά ή επιδιώκουν να καταστήσουν παρελθόν μέσα από ενέργειες πολιτισμικής και συνειδησιακής ομογενοποίησης. Ακόμα, παρουσιάστηκαν δείγματα θρησκευτικής ώσμωσης μεταξύ Χριστιανών και Μουσουλμάνων, αναφέρθηκαν προσπάθειες ανάδειξης των διαφορετικών μορφών θρησκευτικότητας και διαφύλαξης της ιστορικής μνήμης της περιοχής, ενώ και συζητήθηκε ο ρόλος των νέων στην προώθηση της αρμονικής συμβίωσης.
Για πρώτη φορά στο πλαίσιο των επισκέψεων του Τμήματος Θεολογίας στη Θράκη, οι φοιτητές επισκέφθηκαν τον Τεκέ του Κιουτουκλού Μπαμπά στο χωριό Σέλινο της Ξάνθης, σημαντικό οθωμανικό ταφικό μνημείο της περιόδου 15ου-16ου αιώνα. Το μνημείο αποτελεί μάρτυρα της σύνθετης και, δυστυχώς, όχι ιδιαίτερα προβαλλόμενης θρησκευτικής ποικιλομορφίας της περιοχής. Σε αυτό συνυπάρχουν το μαυσωλείο του δερβίση Κιουτουκλού Μπαμπά, καθώς και ένα αυτοσχέδιο παρεκκλήσιο του Αγ. Γεωργίου, γεγονός που καθιστά τον χώρο ιερό για Μουσουλμάνους και Χριστιανούς. Παραδόσεις και σύγχρονες έρευνες αναφέρουν πως το μνημείο χτίστηκε, πιθανότατα, πάνω στα ερείπια προγενέστερου χριστιανικού ναού και πως η τιμή του Αγ. Γεωργίου παραπέμπει στον αλεβιτισμό-μπεκτασισμό. Όπως ενημερώθηκαν οι φοιτητές, στον αύλειο χώρο του Τεκέ κάθε καλοκαίρι, εδώ και χρόνια, η Φιλοπρόοδη Ένωση Ξάνθης διοργανώνει συναυλία ανατολικής θρησκευτικής μουσικής, φέρνοντας σε νέα συνάντηση θρησκευτικές μουσικές που για αιώνες συνυπάρχουν στην καθ’ ημάς Ανατολή.
Οι φοιτητές ολοκλήρωσαν την περιήγηση στη Θράκη στο Εβραϊκό νεκροταφείο Ξάνθης, έναν από τους ελάχιστους, πια, χώρους που μαρτυρούν την προπολεμική παρουσία της εβραϊκής κοινότητας. Η κοινότητα αφανίστηκε κατά την διάρκεια της βουλγαρικής φασιστικής κατοχής όταν τα περίπου 550 μέλη της μεταφέρθηκαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης της Τρεμπλίνκα στην Πολωνία, απ’ όπου και δεν επέστρεψαν παρά ελάχιστοι. Ο χώρος του νεκροταφείου για πάρα πολλά χρόνια ήταν παραδομένος στα στοιχεία της φύσης και στην πλήρη εγκατάλειψη. Εδώ και ένα χρόνο τελεί υπό την φροντίδα του Πολιτιστικού Αναπτυξιακού Κέντρου Θράκης (ΠΑΚΕΘΡΑ), το οποίο, με τη σύμφωνη γνώμη του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος, έχει αναπτύξει ένα πρόγραμμα αποκατάστασης και ανάδειξής του.
Τους φοιτητές, εκ μέρους του ΠΑΚΕΘΡΑ, υποδέχτηκαν ο κ. Βασίλης Αϊβαλιώτης και ο κ. Τάσος Καραδέδος, οι οποίοι μίλησαν για την ιστορική παρουσία της εβραϊκής κοινότητας, την κοινωνική της διαστρωμάτωση και το ενδιαφέρον του Κέντρου για το νεκροταφείο. Οι φοιτητές ενδιαφέρθηκαν να γνωρίσουν τη στάση των πολιτών της Ξάνθης απέναντι στην ύπαρξη του νεκροταφείου και το πώς η πόλη διαχειρίζεται τη μνήμη των θυμάτων του Ολοκαυτώματος, με τους παρευρισκόμενους να καταλήγουν πως παραμένει διαρκές και σίγουρα όχι εύκολο ζητούμενο η κοινωνική ευαισθητοποίηση γύρω από αυτά τα θέματα.
Ολοκληρώνοντας την περιγραφή της υποδοχής των φοιτητών στην περιοχή μας, πρέπει να σημειώσουμε τη συμβολή της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ στη διαθρησκευτική προσέγγιση στη Θράκη και στο πέρασμά της από μια «απλή» καθημερινή συνύπαρξη στην κατανόηση των στοιχείων που εξασφαλίζουν την επιβίωσή της στο πλαίσιο των μεταβαλλόμενων ισορροπιών στην ευρύτερη περιοχή της ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου. Τόσο μέσα από το επιτυχημένο πρόγραμμα της «Δια Βίου Μάθησης και Επιμόρφωσης Θεολόγων και Ιεροδιδασκάλων της Θράκης σε θέματα Θρησκευτικών, Θρησκευτικής Ετερότητας και Διαπολιτισμικής Θρησκευτικής Αγωγής», όσο και μέσα από την ίδρυση του προπτυχιακού προγράμματος Μουσουλμανικών Σπουδών στο Τμήμα Θεολογίας (η λειτουργία του οποίου θα ξεκινήσει το ερχόμενο ακαδημαϊκό έτος), επιχειρείται μια πρωτοποριακή, για τα μέχρι τώρα δεδομένα, αναβάθμιση των ποιοτικών χαρακτηριστικών όχι μόνο του επιπέδου κατάρτισης των Ελλήνων θεολόγων και ιεροδιδασκάλων, αλλά και της προσπάθειας η αρμονική συνύπαρξη Χριστιανών και Μουσουλμάνων στην Θράκη να αναβαθμιστεί απέναντι στις σύγχρονες προκλήσεις.
Είναι δεδομένο πως η Θράκη αποτελεί μια περιοχή που αξίζει να μελετηθεί ιδιαίτερα και να αναδειχθεί, με σεβασμό και προσοχή, για τα πολλαπλά μηνύματα που έχει να προσφέρει υπέρ της συμβίωσης και της συναλληλίας ανθρώπων με διαφορετικά θρησκευτικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά. Ως προς αυτή την κατεύθυνση, απαιτείται η συνεργασία όλων όσων προσβλέπουμε στην προοδευτική ανάπτυξη του τόπου και στη διαφύλαξη της μοναδικότητάς του από ενδογενείς και εξωγενείς επιβουλεύσεις. Ιδιαίτερα όταν η θρησκεία καθίσταται, δυστυχώς, εργαλείο στήριξης τέτοιων ενεργειών. Και είναι βέβαιο πως, ευτυχώς, υπάρχουν ακόμα πολλά που μπορούν να γίνουν από πλευράς μας.
ΚΕΙΜΕΝΟ: Νίκος Κοσμίδης, τελειόφοιτος του Τμήματος Ευρωπαϊκού Πολιτισμού (ΕΑΠ), Εταίρος του Κέντρου Οικουμενικών, Ιεραποστολικών και Περιβαλλοντικών Μελετών «Μητροπολίτης Παντελεήμων Παπαγεωργίου» (CEMES)
