Του ΤΑΚΗ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΥ
Η Αγία Σοφία μετετράπη από ορθόδοξος ναός σε ρωμαιοκαθολικό μετά την Αλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους. Στους οθωμανικούς αιώνες λειτούργησε ως οθωμανικό τέμενος. Το εκκοσμικευμένο κράτος του Κεμάλ Ατατούρκ τη μετέτρεψε σε μουσείο – εξ ου και η ονομασία της στα τουρκικά Ayasofia και όχι τάδε τζαμί. Την ιερότητά της στον σύγχρονο κόσμο δεν την αντλεί μόνον από την αφιέρωσή της στον Χριστιανισμό ούτε από την ιστορική της αξία. Είναι ιερό μνημείο του πολιτισμού μας, καθαγιασμένο και από την υψηλή αρχιτεκτονική του αξία και από την τέχνη των τοιχογραφιών της.
Είναι ενδιαφέρον να συγκρίνει κανείς τις μεταμορφώσεις της Αγίας Σοφίας με τις μεταμορφώσεις του Παρθενώνα. Την παρθένο του Δωδεκάθεου στους χριστιανικούς αιώνες αντικατέστησε η Θεομήτωρ, ως Παναγία Αθηνιώτισσα, κατόπιν επί Φραγκοκρατίας η Notre Dame d’Athènes, πριν το οικοδόμημα μετατραπεί σε τέμενος. Μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους τον ναό προστατεύει το «μη μου άπτου» του σύγχρονου πολιτισμού. Να θυμίσω ότι ο Λουδοβίκος της Βαυαρίας απέτρεψε την οικοδόμηση ανακτόρου στον Ιερό Βράχο, όπου θα εγκαθίστατο ο γιος του, Οθων. Μερικά χρόνια πριν, την ιερότητα αυτή είχε βεβηλώσει ο Λόρδος Ελγιν.
Προκειμένου να κατευνάσει το μουσουλμανικό πλήθος που συγκεντρώθηκε έξω από την Αγία Σοφία για να εορτάσει την Αλωση της Πόλης από τους Οθωμανούς, η τουρκική κυβέρνηση επέτρεψε στους ιμάμηδες να αναγιγνώσκουν στον ναό το Κοράνι καθημερινά όσο διαρκεί το Ραμαζάνι. Ο κ. Ξυδάκης, αναπληρωτής υπουργός των Εξωτερικών, θεώρησε ότι «δεν είναι κάτι τραγικό», αφού πρόκειται για θρησκευτικό κείμενο. «Τραγικό θα ήταν αν έκαναν απρέπειες». Τι ακριβώς εννοεί με απρέπειες; Μήπως αν απευθύνονταν ο ένας στον άλλον στον ενικό; Ή μήπως αν ουρούσαν;
Και όμως είναι τραγικό. Και δεν αναφέρομαι μόνον στις εθνικές ή θρησκευτικές ευαισθησίες που εμείς οι Ελληνες έχουμε απέναντι σε ένα μνημείο, εμβληματικό για την Ιστορία μας. Είναι τραγικό, διότι για μία ακόμη φορά αποκαλύπτει την αλαζονεία όχι μόνον του κ. Ερντογάν, αλλά του μουσουλμανικού κόσμου απέναντι στον δικό μας πολιτισμό. Η Αγιά Σοφιά δεν ανήκει στην Τουρκία· ανήκει στον πολιτισμό. Και όπως δεν μπορεί ο καθένας να πάει να ζωγραφίσει πάνω στον Παντοκράτορα, έτσι και δεν μπορεί μια θρησκεία, η οποιαδήποτε, να οικειοποιηθεί την ιερότητα του μνημείου.
Υπάρχει ένα στοιχείο του βαθέος Ισλάμ το οποίο τρομάζει, και αν δεν τρομάζει θα πρέπει να αρχίσει να τρομάζει. Είναι η αδυναμία αναγνώρισης της αξίας, άρα της ιερότητας, οποιουδήποτε πολιτισμού δεν εμπίπτει στις δικές του προδιαγραφές. Το Ισλαμικό Κράτος δεν καταστρέφει την Παλμύρα με την ίδια νοοτροπία που οι στρατιώτες του Θεοδοσίου κατέστρεφαν τα γλυπτά του Παρθενώνα, επειδή σκανδαλίζονταν από τα γυμνά σώματα θεών και ηρώων. Το Ισλαμικό Κράτος καταστρέφει διότι δεν αναγνωρίζει οποιοδήποτε ίχνος πολιτισμού υπήρξε πριν από τον έβδομο αιώνα που έζησε ο Μωάμεθ.
Το τραύμα δεν είναι απαραίτητο να είναι υλικό. Μπορεί να είναι και συμβολικό. Και η ανάγνωση των σουρών του Κορανίου στην Αγία Σοφία είναι ένας συμβολικός τραυματισμός.
