Η ζωή του Ιγνατίου Αγαλλιανού
Η φρίκη της εξαθλιώσεως και ερημώσεως άρχισε να υποχωρεί το πρώτο μισό του 16ου αιώνα σε όλη τη Λέσβο. Από τότε άρχισε μία αναγεννητική προσπάθεια να ανασυσταθούν τα διαλυμένα μοναστήρια. Την πρώτη ώθηση έδωσε η θρησκευτική και δημιουργική πνοή του μετέπειτα αγίου Ιγνατίου Αγαλλιανού. Ο ίδιος γεννήθηκε στο χωριό της Καλλονής,Φάραγγας, πιθανόν το 1492. Μεγάλωσε σε δύσκολα χρόνια και τα πρώτα γράμματα τα διδάχθηκε πιθανότερα από τον πατέρα του, τον παππού του ή από άλλους ανθρώπους του παλιού καιρού. Με την επιμέλεια του πατέρα του που ήταν ιερέας και οικονόμος της Μητρόπολης Μηθύμνης αλλά και του παππού του που ήταν ιερέας διεύρυνε τα πνευματικά του ενδιαφέροντα, απέκτησε μερικά βιβλία και επιδόθηκε στην αντιγραφή χειρογράφων. Τον διέκρινε ποιητική διάθεση και φιλομουσία που τον οδήγησαν στη σύνθεση ύμνων και ευχών.
Παντρεύτηκε νέος και απέκτησε παιδιά ενώ όταν ήταν 30 περίπου ετών πέθανε η γυναίκα και τα παιδιά, εκτός από ένα, από λοιμώδη νόσο. Μετά από αυτό έγινε ιερομόναχος, άλλαξε το κοσμικό του όνομα από Ιωάννης σε Ιγνάτιος και επιδόθηκε στην ανασύσταση των διαλυμένων βυζαντινών μονών του Λειμώνος και της Μυρσινιώτισσας, που οι ναοί τους είχαν διατηρηθεί.
Όπως αναφέρει ο ίδιος στη διαθήκη του «υπό ημετέρας εξόδου και κόπου· ουχ ολοκλήρως, αλλά πολλών πτωχών και πλουσίων κόποις και εξόδοις, αυτοχθόνων τε και ξένων, καί τινά χωράφια προσήλωσα προς αυτό το μοναστήριον του μεγάλου μου Ταξιάρχου, πατρικά μου, οίον εκ των γονέων μου, λόγω κληρονομίας· και άλλα τινά κινητά είδη και ακίνητα διά τε ιερά σκεύη και βιβλία. Αλλά δη και άλλοι χριστιανοί προσήλωσαν χωράφια και άλλα τινά είδη».
Την ανακαίνισε «εκ παλαιών θεμελίων» με δικά του έξοδα και με κόπο άλλων φτωχών και πλουσίων, ντόπιων και ξένων. Συγκεντρώθηκαν τότε στη μονή ιερομόναχοι και μοναχοί. Σαν έτος συστάσεως της μονής προσδιορίζεται συνήθως το 1526. Η μεταβίβαση της μονής Λειμώνος έγινε επίσημα στις 25 Μαρτίου 1527. Επομένως ο άγιος Ιγνάτιος Αγαλλιανός έγινε μετά από τον πατέρα του ο διαχειριστής και θεματοφύλακας της μοναστηριακής περιουσίας αντιμετωπίζοντας τη με θρησκευτική ευλάβεια και σεβασμό και ποτέ ως ατομική ιδιοκτησία.
Εκτός από τα Μοναστήρια, ο Ιγνάτιος Αγαλλιανός, στα χρόνια της ηγουμενίας του (1526-1530), ίδρυσε στη Μονή του Λειμώνος τη Σχολή Αρρένων, που ονομάστηκε «Λειμωνιάς Σχολή», και στη Μονή της Μυρσινιώτισσας τη Σχολή Θηλέων, το «Φροντιστήριον», που υπήρξε το πρώτο σχολείο θηλέων σε ολόκληρη την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Τα δύο αυτά σχολεία ήταν τα μοναδικά στη Λέσβο κατά τους πρώτους δύο αιώνες της Τουρκοκρατίας, ενώ το επόμενο, το «Ελληνικό Σχολείο Μυτιλήνης», λειτούργησε το 1744. Στο Μετόχι των Αγίων Αναργύρων της Μονής Λειμώνος αποσύρθηκε, το 1557, όταν είχε γίνει Μητροπολίτης Μηθύμνης Λέσβου ο άγιος Ιγνάτιος Αγαλλιανός όπου και απεβίωσε στις 14 Οκτωβρίου 1566.
Βυζαντινή μονή Λειμώνος
Η σημερινή ανδρική μονή Λειμώνος υπήρξε βυζαντινή. Αυτό δεν εξακριβώνεται από βυζαντινές ιστορικές πηγές αλλά από μεταγενέστερα έγγραφα του πλούσιου αρχείου της. Η βυζαντινή μονή Λειμώνος παραχωρήθηκε από τον οικουμενικό πατριάρχη σε κάποιο πρόγονο του μετέπειτα κατόχου της μονής Ιγνατίου Αγαλλιανού.
Και αυτό ήταν μία συνηθισμένη πρακτική κατά τους δυο τελευταίους αιώνες του Βυζαντίου, συχνά τον 14ο και 15ο αιώνα, δηλαδή το να αναθέτει ο Πατριάρχης σε πρόσωπο του περιβάλλοντος του την «κτητορία» μιας μονής που του άνηκε. Ο ευνοούμενος μετά την παραχώρηση αυτή αποκτούσε το δικαίωμα διαχειρίσεως της περιουσίας και της ανακτίσεως της εάν είχε καταβληθεί από το χρόνο. Έτσι και στην περίπτωση της μονής η οικογένεια των Αγαλλιανών με καταγωγή από την Κωνσταντινούπολη εγκαθίσταται στην Καλλονή και στα χωριά τριγύρω από την περιοχή της Καλλονής. Ο Μανουήλ Αγαλλιανός εξαγόρασε από το τουρκικό δημόσιο τα κατασχεμένα κτήματα της και το ναό της διαλυμένης μονής. Όπως σχεδόν όλες οι μονές της Λέσβου, ερημώθηκε με την άλωση του νησιού από τους Τούρκους (1462) και ανασυστάθηκε από τον Ιγνάτιο τον Αγαλλιανό το 1526 και το 1527.
Μεταβυζαντινή περίοδος της Μονής Λειμώνος
Το καθολικό που είναι στο όνομα του Ταξιάρχη ανακαινίστηκε το 1526. Με την ανακαίνιση αυτή ο ναός πέρασε στον τύπο της μεταβυζαντινής βασιλικής. Ο ναός δέχθηκε κατά καιρούς επισκευές κατά τα έτη 1536, 1584, 1600, 1711, 1714, 1758 και το 1795. Ο ναός μετά την ανακαίνιση του καλύφθηκε το 1800 εσωτερικά και ολοκληρωτικά από τοιχογραφίες καλής τέχνης από τον μοναχό Νικηφόρο τον Αγιορείτη.
Η Μονή Λειμώνος από την ανασύσταση της και έπειτα έγινε σημαντικό κέντρο θρησκευτικής, πνευματικής, παιδευτικής, φιλανθρωπικής, κοινωφελούς και πολιτιστικής δράσεως και ακτινοβολίας. Αποτέλεσε θα μπορούσαμε να πούμε κιβωτός της σωτηρίας της εθνικής κληρονομιάς. Iδιαίτερα στα δύσκολα χρόνια της σκλαβιάς προσέφερε πολλές υπηρεσίες στους χριστιανούς ραγιάδες της περιφέρειας. Οι μοναχοί βοηθούσαν στη τόνωση του θρησκευτικού και εθνικού φρονήματος ενώ υπήρχε αξιόλογη αρωγή και φιλοξενία σε φτωχούς και κατατρεγμένους της εποχής.
Βέβαια δεν πρέπει να λησμονηθεί σε καμία περίπτωση η αξιόλογη κοινωφελής προσφορά της στο πολιτιστικό τομέα. Με δαπάνες της εκδόθηκαν βιβλία και κατασκευάστηκαν κοινωφελή έργα όπως γέφυρες, υδραγωγεία, δρόμοι, φρεάτια και σχολεία στην περιοχή της Καλλονής. Στη μονή δημιουργήθηκε Σχολή στην οποία δίδαξε ο Βενιαμίν ο Λέσβιος. Το 1866-1886 η Κοινότητα Καλλονής ζήτησε από τη μονή να χρηματοδοτήσει τη λειτουργία Επαρχιακής Σχολής (Λειμωνιακό ζήτημα), κάτι που και πραγματοποιήθηκε. Στη βιβλιοθήκη της υπάρχουν 516 χειρόγραφοι κώδικες από τον 9ο αι., από τους οποίους οι 59 είναι περγαμηνοί και οι υπόλοιποι χαρτώοι ή βομβύκινοι (βαμβακεροί, μεταξωτοί). Επίσης 20.000 βιβλία με παλαιότερο αυτό του 1498.
Αρχιτεκτονική, μοναχισμός, θρησκευτικός πολιτισμός
Το συγκρότημα της μονής Λειμώνος αποτελείται από οικοδομήματα διαφόρων εποχών. Από το 1530 λειτούργησε στη Μονή το πρώτο σχολείο αρρένων για κληρικούς και λαϊκούς, το οποίο συνέβαλε στην αναβίωση του μοναχισμού στη Λέσβο. Σε μικρή απόσταση από τη Μονή Λειμώνος βρίσκεται η γυναικεία Μονή της Παναγίας Μυρσινιώτισσας, Βυζαντινή μονή η οποία επανασυστάθηκε, επίσης από τον άγιο Ιγνάτιο Αγαλλιανό, το 1523.
Στο αρχείο της μονής διατηρήθηκαν διάφοροι τίτλοι και έγγραφα από τα οποία πληροφορούμαστε πως ο κτήτορας των μονών τις προικοδοτούσε κατά καιρούς με κινητά και ακίνητα κτήματα. Με τις αφιερώσεις αυτές αλλά και των μοναχών και των χριστιανών των γύρω χωριών η μονή απέκτησε μεγάλη κτηματική περιουσία στον κάμπο κυρίως της Καλλονής και έτσι έγινε η πιο πλούσια μονή του νησιού. Δεν ήταν μόνο η πιο πλούσια μονή στα χρόνια της τουρκοκρατίας αλλά και η πιο μεγάλη σε αριθμό μοναχών. Ο περιηγητής Νιούτον γράφει το 1855 ότι η μονή είχε παλιότερα κοντά στους 150 μοναχούς και τότε γύρω στους 50. Σταδιακά άρχισαν να μειώνονται.
Στο ιεροφυλάκιο της Μονής φυλάσσονται και λείψανα του αγίου Ιγνατίου και άλλων αγίων, καθώς και τεμάχιο του Τιμίου Ξύλου, αλλά και τεμάχιο από την Τιμία Ζώνη της Παναγίας. Το καθολικό και ο γύρω αύλειος χώρος είναι άβατα για τις γυναίκες. Εξαίρεση αποτελεί η ημέρα της Πανηγύρεως του Αγίου Ιγνατίου στις 14 Οκτωβρίου, οπότε και επιτρέπεται η είσοδός τους στην αυλή του καθολικού. Το καθολικό που βρίσκεται στον κεντρικό περίβολο αποτελεί τρίκλιτη βασιλική με υπερυψωμένο το μεσαίο κλίτος. Το τέμπλο του ναού είναι ξυλόγλυπτο, επιχρυσωμένο και διέπεται από την τεχνοτροπία του οθωμανικού μπαρόκ. Χτίστηκε το 1795 στη θέση του παλαιότερου καθολικού και έχει ενσωματωμένα πέντε παρεκκλήσια.
Το 1800 χρονολογείται η νεότερη φάση της τοιχογράφησης. Στο ναό του κοιμητηρίου, σώζονται τοιχογραφίες του 16ου-17ου αιώνα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το εικονογραφικό πρόγραμμα των τοιχογραφιών του σκευοφυλάκιου (κρύπτης) στο ανατολικό τμήμα του ναού. Στη δυτική πτέρυγα του κεντρικού περιβόλου φυλάσσονται ιερά άμφια, εξαιρετικά δείγματα εκκλησιαστικής χρυσοκεντητικής, σπαράγματα τοιχογραφιών, φορητές εικόνες, ιερά σκεύη, λειψανοθήκες, καθώς και η βιβλιοθήκη της μονής. Στο μουσείο φυλάσσονται ακόμη ένα Ευαγγελιστάριο του 9ου αι., πατριαρχικά σιγίλλια, και σουλτανικά φιρμάνια.
Το αρχείο της Μονής
Η Μονή από την ανασύσταση της διατηρεί άθικτο και συνεχές αρχείο. Ιδιαίτερα σημαντική θέση κατέχει το μουσειακό τμήμα της μονής όπου ο επισκέπτης μπορεί να δει κειμήλια ανεκτίμητης πολιτισμικής και ιστορικής αξίας όπως βιβλιοθήκη εντύπων με 20.000 περίπου βιβλία από το 1498 και βιβλιοθήκη χειρογράφων με 516 χειρόγραφα από τα οποία 59 είναι σε προστατευτικές μεμβράνες. Τα χειρόγραφα αυτά χρονολογούνται από τον 9ο αιώνα έως και σήμερα. Όλα αυτά τα στοιχεία καθιστούν την Μόνη Λειμώνος σημαντικό πόλο έλξης επισκεπτών, Ελλήνων και ξένων. Η παράδοση διατηρείται, τονίζοντας τη διαχρονικότητά της, έτσι ώστε μια επίσκεψη στο μουσείο της Μονής να ζωντανεύει ιστορικές και εθνικές μνήμες της Λέσβου και της Ελλάδος.
Ελάχιστα από τα έγγραφα της είναι παλιότερα, πριν το 1527, και σχετίζονται με την εποχή των δυο διαλυμένων μονών Λειμώνος και Μυρσινιώτισσας. Περιέχει πάρα πολλά κτητορικά, πατριαρχικά έγγραφα(σιγίλλια, γράμματα), φιρμάνια, επίσημα άλλα τούρκικα έγγραφα, αφιερωτήρια, δωρητήρια, διαθήκες, κτηματολόγια κ.λ.π. Είναι το αρχαιότερο, πλουσιότερο και σημαντικότερο αρχείο της Λέσβου. Σίγουρα μπορεί να βρει κανείς μελετώντας το πολλές πληροφορίες που ενδιαφέρουν την Ιστορία των μονών της Λέσβου και γενικότερα της εκκλησιαστικής ιστορίας.
Το πλούσιο αυτό υλικό πρώτος ερεύνησε ο Α. Παπαδόπουλος Κεραμεύς και δημοσίευσε μερικά σιγίλλια, κτητορικά και άλλα έγγραφα. O μεσαιωνοδίφης και παλαιογράφος Α. Παπαδόπουλος Κεραμεύς, ο οποίος πήγε στη μονή στις 12 Ιουλίου 1883 με εντολή του «εν Κων/πολει Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου» κατάρτισε πλήρη κατάλογο 305 χειρογράφων, τον οποίο δημοσίευσε στη Μαυρογορδάτειο Βιβλιοθήκη. Ακόμη ένας σημαντικός ερευνητής υπήρξε ο Σταύρος Καρυδώνης το 1898 ο οποίος και δημοσίευσε αυτούσια ή έκανε γνωστό το περιεχόμενο πάρα πολλών εγγράφων.
Τα χειρόγραφα
Η Μονή κατέχει μια εξαιρετικά πλούσια συλλογή χειρογράφων. Άλλα είναι μεμβράνινα και άλλα χάρτινα. Τα παλιότερα είναι του 9ου αιώνα, τα νεότερα του 19ου αιώνα. Άλλα. Τα παλιότερα, είναι μεγαλογράμματης, άλλα, τα νεότερα, μικρογράμματης γραφής. Πολλά είναι ιστορημένα: το κείμενο τους δηλαδή συνοδεύεται από μικρογραφίες, μερικές από τις οποίες είναι άριστης τέχνης. Τα περισσότερα και αρχαιότερα προέρχονται από διαλυθείσες μεσαιωνικές μονές της Λέσβου ή μεταφέρθηκαν από έξω. Τα περισσότερα δεν φέρουν ούτε χρονολογία ούτε το όνομα του αντιγραφέα. Τα χρονολογημένα αρχίζουν κυρίως από τον 17ο αιώνα. Από τα χειρόγραφα της Τουρκοκρατίας πάρα πολλά αντιγράφηκαν μέσα στη Μονή από καλλιγράφους αντιγραφείς. Τα περισσότερα από τα χειρόγραφα είναι κατά το περιεχόμενο τους θεολογικά και εκκλησιαστικά. Ελάχιστα θα έλεγε κανείς ότι αγγίζουν επιστημονικά θέματα.
Φτάνοντας στο σήμερα
Το διάστημα 1969-2016 ηγούμενος ήταν ο αρχιμανδρίτης Νικόδημος (Παυλόπουλος), ο οποίος υπήρξε αρκετά δραστήριος: αναστήλωσε την παλαιά πτέρυγα κελιών και το καθολικό, έκτισε νέα πτέρυγα κελιών, ξενώνα, τραπεζαρία και πολλά εκκλησάκια τριγύρω. Δημιουργήθηκε Εκθεσιακός χώρος με σκεύη, εικόνες και λείψανα καθώς και δυο μικρότερα μουσεία, ένα λαογραφικό και ένα γεωλογικό.
Το Μετόχι Αγίων Αναργύρων της Ιεράς Μονής Λειμώνος παραχωρήθηκε με ενοίκιο το 1993 από τη Μονή Λειμώνος στο Πανεπιστήμιο του Agder στη Νορβηγία, για να δημιουργηθείτο «Metochi Study Centre- Σπουδαστικό Κέντρο-Μετόχι», το οποίο φιλοξενεί κάθε καλοκαίρι Νορβηγούς φοιτητές, που παρακολουθούν μαθήματα Θεολογίας, Φιλοσοφίας, Ηθικής, Ιστορίας, Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων καθώς και σεμινάρια συνδεδεμένα με την τοπική κοινωνία και την ιστορία της Λέσβου.
Οπως σημειώνεται στην από το 2018 έκδοση του Πανεπιστημίου του Agder «Metochi – Arbeidssted, møteplass, klosterfred», «Χιλιάδες φοιτητές, ερευνητές και άλλοι έχουν φιλοξενηθεί στο Μετόχι. Η τελευταία καταμέτρηση δείχνει ότι, στη διάρκεια των 25 χρόνων, υπήρξαν κοντά στις 100.000 διανυκτερεύσεις. Κάποιοι από τους φιλοξενούμενους εργάστηκαν ατομικά, οι περισσότεροι ομαδικά και με συνήθη χρόνο διαμονής μία εβδομάδα. Πολλοί από αυτούς ήρθαν ξανά, γοητευμένοι από τις δυνατότητες συγκέντρωσης και χαλάρωσης που αυτό το κτιριακό συγκρότημα προσφέρει».
πηγές:
- religiousgreece.gr
- efsyn.gr
- odysseus.culture.gr
- followjoseph.com
- wikipedia.org
