Κωνσταντίνου Ι. Βαθιώτη,
Αναπληρωτή Καθηγητή Ποινικού Δικαίου Νομικής Σχολής Δ.Π.Θ.
Η ν ο μ ι κ ή επιστήμη διδάσκει από το πρώτο εξάμηνο πώς να αναλύεις και πώς να συνθέτεις, πώς να ελέγχεις τις ομοιότητες και τις διαφορές, τις αναλογίες και τις δυσαναλογίες, τους ενδοσυστηματικά εναρμονισμένους ή αντιφατικούς κανόνες. Μια κραυγαλέα α ν τ ί φ α σ η μπορεί να αποτελέσει το punctum saliens, δηλαδή το αναβλύζον σημείο, την αιμορροούσα πληγή, με την μεταφορική σημασία του όρου: το ν ε υ ρ α λ γ ι κ ό σημείο (*). H πρώτη φωτογραφία του αναρτώμενου κολλάζ είναι τραβηγμένη έξω από τραπεζικό κατάστημα της Κομοτηνής. Καθώς αντίκρισα τους στοιχηθέντες στην ουρά πελάτες της τράπεζας, η συγκεκριμένη εικόνα μετετράπη νοερώς σε ένα “παγωμένο πλάνο”, το οποίο αντιμαχόταν την κοινή ή έστω την ατομική λογική, παραπέμποντας στο χωρίο του Θεόφιλου Βορέα, Λογική, Τόμ. Πρώτος, 1972, σελ. 23: Η Λογική «οδηγεί ημάς εις τον έλεγχον των λογικών σφαλμάτων, εις α υποπίπτουσιν άλλοι. Διά τούτον δε τον λόγον ωνομάσθη η Λογική και αρνητικόν κριτήριον της α λ η θ ε ί α ς».
Ιδού η κ ρ α υ γ α λ έ α αντίφαση: Ενώ ε π ι τ ρ έ π ε τ α ι να προσέρχονται ενώπιον των ΑΤΜ ή εντός των τραπεζικών υποκαταστημάτων οι π ε λ ά τ ε ς, στοιχιζόμενοι στην ουρά, χωρίς ποτέ να έχει εμφανισθεί ένα αστυνομικό όργανο να κάνει έστω μια αυστηρή υπόδειξη για την τήρηση της δέουσας απόστασης ασφαλείας, την ίδια ώρα α π α γ ο ρ ε ύ ε τ α ι να στοιχηθούν στην ουρά οι π ι σ τ ο ί για να προσκυνήσουν, όχι τα ΑΤΜ ή την τράπεζα, αλλά την εικόνα του Χριστού, η οποία βρίσκεται πολύ κοντά στην Α γ ί α Τράπεζα. Ταυτοχρόνως, όλως αντιφατικώς, ενώ οι πελάτες της τράπεζας αφήνονται ά ν ε υ οιασδήποτε ε π ι τ η ρ ή σ ε ω ς να προσεγγίσουν τα ΑΤΜ ή να εισέλθουν εντός αυτής, οι πιστοί και οι ιερείς που νιώθουν την α κ α τ α μ ά χ η τ η ανάγκη να λάβουν και, αντιστοίχως, να δώσουν την πνευματική τους τροφή τούτες τις τόσο κρίσιμες γι’ αυτούς ημέρες, σ υ λ λ α μ β ά ν ο ν τ α ι από αστυνομικά όργανα. Ερωτάται: Δεν ζούμε, λοιπόν, ήδη τον (στρεβλό) “ε π α ν α π ρ ο σ δ ι ο ρ ι σ μ ό των αξιών”, αίτημα που είχε διατυπωθεί ήδη από τον αρνητή του Θεού, τον Νίτσε, μετά την συγγραφή του δημοφιλούς βιβλίου του “Τάδε έφη Ζαρατούστρα”; (επ’ αυτού βλ. π.χ. Salaquarda, Umwertung aller Werte, Archiv für Begriffsgeschicht, 1978, σελ. 154).
Έχοντας προ οφθαλμών τον ανελέητο
δ ι ω γ μ ό των Χριστιανών που συντελείται κατά τρόπο ε π ο ν ε ί δ ι σ τ ο ακόμη και κατά την Εβδομάδα των Παθών (πόσο αλλόκοτο το φαινόμενο να βλέπεις έ ν σ τ ο λ ο υ ς να συλλαμβάνουν ρ α σ ο φ ό ρ ο υ ς!), καθίσταται ιδιαιτέρως επίκαιρη η εύστοχη τοποθέτηση του Tristram Engelhardt, ο οποίος στο βιβλίο του “Μετά Θεόν. Ηθική και βιοηθική στον αιώνα της εκκοσμίκευσης”, μτφ. Π. Τσαλίκη-Κιοσόγλου, εκδ. Ι.Μ. Βατοπαιδίου, 2018, σελ. 78, διαπιστώνει ότι «η σ υ ν ε κ τ ι κ ή κοινωνική δύναμη που οργάνωνε κάποτε η θρησκεία δ ι ε ρ ρ ά γ η» (ως προς το ότι η θρησκεία έχει απολέσει την ενταξιακή λειτουργία της [integrative Funktion] στο πλαίσιο των σύγχρονων κοινωνιών πρβλ. Luhmann, Funktion der Religion, 3η έκδ., 1992, σελ. 10-11), εξειδικεύοντας την θέση του ως ακολούθως: «Αν τα θρησκευτικά σύμβολα από το παρελθόν δεν μπορούν εύκολα να απομακρυνθούν, πρέπει να α δ ε ι ά σ ο υ ν από τη θρησκευτική τους σ η μ α σ ί α. Επιτρέπεται να παραμένουν μόνο εφόσον περιορισθούν να είναι λ ε ί ψ α ν α μιας πολιτισμικής και εθνικής κ λ η ρ ο ν ο μ ι ά ς. Ας θυμηθούμε ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου πρώτα απαγόρευσε στην Ιταλία τους Ε σ τ α υ ρ ω μ έ ν ο υ ς στα δημόσια σχολεία της, όπως είχε συμβεί και στη Γερμανία (BVerfGE 93, 1 – Kruzifix-Urteil, 16.5.1995). Το ίδιο συνέβη και στη Ρουμανία […]. Στην Ιταλία [πλέον] οι Εσταυρωμένοι μπορούν να παραμένουν ως ένα απλό πολιτιστικό φ α ι ν ό μ ε ν ο». Και καταλήγει ο ίδιος: «Υπάρχει μια σαφώς ν έ α κυρίαρχη [εκκοσμικευμένη] κ ο υ λ τ ο ύ ρ α. Υπάρχουν ουσιαστικά σημεία σύγκρουσης μεταξύ αυτής και της χριστιανικής, την οποία ε κ τ ό π ι σ ε. Όσοι έχουν ήδη μεταμορφωθεί από την πρώτη, ίσως έχουν ήδη ξεχάσει πώς έ ν ι ω θ α ν κάποτε, πώς σ κ έ π τ ο ν τ α ν, πώς ζ ο ύ σ α ν. Ως εκ τούτου, ο ρ ι ζ ι κ ό ς χαρακτήρας των αλλαγών συχνά σ υ σ κ ο τ ί ζ ε τ α ι ή τουλάχιστον αγνοείται».
Ένας τέτοιος σ υ σ κ ο τ ι σ μ ό ς υλοποιείται ήδη στο πλαίσιο του μοντέλου διαχείρισης της υγειονομικής κρίσης, το οποίο προκρίθηκε σε παγκόσμια κλίμακα: Καθώς διεξάγεται ο “πόλεμος κατά του αόρατου εχθρού” (sic) από γιατρούς ή νοσηλευτές και εν γένει όλους εκείνους που βρίσκονται στα “χαρακώματα”, εκλήθησαν όσοι βρίσκονταν στα “καταφύγια” –δηλ. τα “γυναικόπαιδα” ή, πιο κομψά, οι “άμαχοι επαγγελματίες”– να συνεχίσουν να εργάζονται σαν να μην έχει αλλάξει επί της ουσίας απολύτως τίποτε, εφόσον βεβαίως το επέτρεπε η θέση τους (αντιθέτως, κάποιοι άλλοι “άμαχοι” επαγγελματίες, π.χ. δικηγόροι, ιδιοκτήτες βιβλιοπωλείων και εστιατορίων, κουρείς κ.λπ. βίωσαν τον “ξ α φ ν ι κ ό θάνατο”, ήδη γνωστός από παλαιότερη ποδοσφαιρική ορολογία). Οι προνομιούχοι αυτοί “άμαχοι” αρκούσε απλώς να επιτύχουν την π ρ ο σ α ρ μ ο γ ή τους στα νέα δεδομένα (προσέξτε την σύσταση “πρέπει να προσαρμοζόμαστε!” που έκανε στην εκπομπή “Αταίριαστους” μόλις σήμερα ο κ. Ευάγγελος Βενιζέλος, ο οποίος, καίτοι καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου, στο πρώτο ερώτημα που εκλήθη να τοποθετηθεί ως σ χ ο λ ι α σ τ ή ς και όχι ως συνταγματολόγος ήταν «πώς είδατε τα μέτρα που έλαβε η κυβέρνηση σε υγειονομικό επίπεδο;» – η απολύτως προβλέψιμη απάντησή του: «τα μέτρα έχουν αποδώσει και χαίρομαι πάρα πολύ γι’ αυτό»!). Έτσι, όμως, παράγεται μια πολύ επικίνδυνη συνέπεια: Συσκοτιζομένου του χαρακτήρα των ριζικών αλλαγών, η εν λόγω ύ π ο υ λ η προσαρμογή οδηγεί σε α π ο π ρ ο σ α ν α τ ο λ ι σ μ ό των προνομιούχων “αμάχων” (στους οποίους, όλως τυχαίως, συγκαταλέγονται προπάντων οι διδάσκοντες και οι διδασκόμενοι) και εν τέλει στην ευγενή ψ ε υ δ α ί σ θ η σ η ότι “όλο αυτό θα αποτελεί σύντομα μια κακή α ν ά μ ν η σ η”. Μια ματιά στις φωτογραφίες που κυκλοφόρησαν σήμερα (δεύτερη στο αναρτώμενο κολλάζ) από τον δ υ σ τ ο π ι κ ό σχεδιασμό παραλιών της Ιταλίας χωριζομένων με προστατευτικά π α ρ α β ά ν από πλέξιγκλας δεν αφήνει πολλές αχτίδες αισιοδοξίας ότι θα υπάρξει επιστροφή στην προτέρα κατάσταση.
(*) Η φράση αυτή ανάγεται σε λατινική μετάφραση χωρίου του Αριστοτέλους από το έργο του “Περί ζώων ιστορίαι”, Βιβλίο VI, Κεφ. 3, 12: «Γίνεται δ’ ἐν τούτῳ τῷ χρόνῳ ἤδη τό τ’ ὠχρὸν ἄνω προσεληλυθὸς πρὸς τὸ ὀξύ, ᾗπέρ ἐστιν ἡ ἀρχή τε τοῦ ᾠοῦ καὶ ἐκλέπεται τὸ ᾠόν, καὶ ὅσον στιγμὴ α ἱ μ α τ ί ν η ἐν τῷ λευκῷ ἡ καρδία. Τοῦτο δὲ τὸ σημεῖον πηδᾷ καὶ κινεῖται ὥσπερ ἔμψυχον [“quod punctum salit iam et movetur ut animal”].
