Πριν τη χειροτονία του  σε ΜητροπολίτηΕπεξεργασία

Ο Παντελεήμων Φωστίνης γεννήθηκε στο Κρανίδι Ερμιονίδος το 1888.

Αποφοίτησε από τη Θεολογική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών το 1912.

Διάκονος χειροτονήθηκε το 1908 και Πρεσβύτερος το 1912 από τον Μητροπολίτη Βεροίας Καλλίνικο. Υπηρέτησε ως στρατιωτικός ιερέας κατά τους Βαλκανικούς πολέμους και τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο και ως ιεροκήρυκας στην Αθήνα. Το 1918 έλαβε μέρος στην εκστρατεία στη Ρωσία.

Το 1922 εξελέγη Μητροπολίτης Καρυστίας και ΣκύρουΕπεξεργασία

Στις 24 Δεκεμβρίου 1922 σε ηλικία των 34 ετών, εξελέγη και χειροτονήθηκε στον Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών Μητροπολίτης Καρυστίας και Σκύρου. Τη χειροτονία τέλεσε ο Μητροπολίτης Δημητριάδος Γερμανός, συμπαραστατούμενος από τους Μητροπολίτες Ναυπακτίας Αμβρόσιο, Τρίκκης  Πολύκαρπο, Κορινθίας Δαμασκηνό( μετέπειτα Αρχιεπίσκοπο Αθηνών  και Αντιβασιλέα), Κερκύρας Αθηναγόρα( μετέπειτα Αρχιεπίσκοπο Αμερικής και Οικουμενικό Πατριάρχη)και Τριφυλίας Ανδρέα.

 Η εγκατάστασή του ως Μητροπολίτη έγινε στην Κύμη τον Μάρτιο του 1923. Η Μητρόπολη Καρυστίας είχε επανασυσταθεί έπειτα από πολυετή διακοπή της λειτουργίας της και η εγκατάσταση του νέου μητροπολίτη έγινε σε κτήριο που αγόρασε με χρήματα από τη Μονή Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, στη θέση Τριοδίτη ή Στροφή, ανατολικά της Κύμης, στον δρόμο προς την Παραλία.

Ο νέος μητροπολίτης προκειμένου να εξασφαλίσει την προστασία του απέναντι σε κάθε κίνδυνο υπονόμευσης της κοινωνικής του επιρροής, δημιούργησε έναν κύκλο από δικούς του ανθρώπους (κληρικούς, μοναχούς και μοναχές, παλαιούς συνεργάτες κλπ.) από τα Μέγαρα, τον Πειραιά και το Κρανίδι, τόπο καταγωγής του. Την περίοδο εκείνη επανίδρυσε τη Μονή Μάντζαρη κοντά στον Οξύλιθο (1924) και τη Μονή Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, βόρεια της Κύμης, εγκαθιστώντας σε αυτές μοναχές, και ίδρυσε το 1925 την Ιερά Μονή Αγίου Παντελεήμονος, στην περιοχή όπου από το 1924 ήταν η έδρα του γραφείου της Μητρόπολης (σημερινό “Μυλωνοπούλειο”). Το 1928 ο Φωστίνης ίδρυσε το σωματείο (χριστιανική αδελφότητα) “Ιερόν Τάγμα Αγίου Παντελεήμονος”, κατά τα πρότυπα των εκκλησιαστικών σωματείων αλλά με πιο προοδευτικό λόγο και συμπεριφορά. Το φιλανθρωπικό έργο του τάγματος (με βάση τους σκοπούς του σύμφωνα με το καταστατικό) ενισχύθηκε με τις δωρεές του φίλου τιυ επιχειρηματία από το Μαρούσι, Ιωάννη Μυλωνόπουλου (πέθανε στις 18 Αυγούστου 1937 και ετάφη στην Κύμη, όπως ήταν η επιθυμία του). Μετά τον θάνατο του Μυλωνόπουλου το κτήριο όπου στεγαζόταν η Μητρόπολη πουλήθηκε από την ίδια στο Ιερό Τάγμα Αγίου Παντελεήμονος. Οι χώροι του τάγματος επεκτάθηκαν με διάταγμα του Αυγούστου του 1938 και ο Πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς υπήρξε “συνιδρυτής” του τάγματος αυτού, δεδομένου ότι συνδεόταν ιδιαιτέρως με τον Φωστίνη.

 Το 1940 με απόφαση του Μητροπολίτη ένα νομικά ιδιόρρυθμο μόρφωμα, η “Κοινωνία” (ή Αδελφότης) “Ιερόν Τάγμα Αγίου Παντελεήμονος” , που αποτελείτο από μία κλειστή ομάδα ατόμων και δεν είχε εγκεκριμένο από το Πρωτοδικείο καταστατικό, έγινε το κέντρο δράσης και αποφάσεων του Μητροπολίτη. Την περίοδο εκείνη το τάγμα προέβη σε αγορές ιδιοκτησιών, κτημάτων και εκτάσεων, και γενικά επεκτάθηκε σε οικονομικές δραστηριότητες και άρχισε να συζητείται αρνητικά!

Αμφιλεγόμενος ρόλος κατά την Κατοχή; Επεξεργασία

Στις 27 Απριλίου 1941 οι Γερμανοί μπήκαν στην Κύμη και ξεκίνησε και για την πόλη εκείνη η Κατοχή. Παρά τις πατριωτικές και αγωνιστικές αναφορές στο βιβλίο του ίδιου του Μητροπολίτη, όπου περιγράφονται από την σκοπιά του τα γεγονότα της Κατοχής στην Κύμη, τον Μάιο του 1941, αναγνώστηκε σε όλους τους ναούς της επαρχίας μία διφορούμενη εγκύκλιος  του Μητροπολίτη, στην οποία έγραφε:

“Πείθεσθε και υπήκειτε (λανθασμένη χρήση του ρήματος- σύμφωνα με τον φιλόλογο Τάσο Χατήρα το σωστό είναι “υπείκετε”) τοις ηγουμένοις, κατά τας Γραφάς. Και σήμερον ηγούμενοι είναι οι Γερμανοί τους οποίους έστειλεν ο Θεός…” Το κείμενο ακολουθείται από υπογραφή του Μητροπολίτη και επανήλθε στο φως της επικαιρότητας το 1975 από τον Βασίλη Κούτσικα, σε μία προσπάθεια αποδόμησης της εθνικής προσπάθειας του Φωστίνη. Το κείμενο αυτό, σύμφωνα με τους βιογράφους του Φωστίνη, μπορεί να έρχεται σε αντίθεση με την πατριωτική και αγωνιστική εικόνα που ο ίδιος προσπαθεί να προβάλλει στο αυτοβιογραφικό του έργο “Αγώνες κάτω από τα δεσμά”αλλά ήταν αποτέλεσμα πιέσεων που εδέχθη από τους Γερμανούς.

Το 1941-1942 η Κύμη υποφέρει από την μεγάλη πείνα που μαστίζει την περιοχή. Ο πρόεδρος της Κοινότητας Κύμης Ιωάννης Πέππας αποπέμφθηκε από τον Νομάρχη M. Δασκαλόπουλο τον Φεβρουάριο του 1942, έπειτα από εισαγγελική έρευνα για το έλλειμμα 777 οκάδων που διαπιστώθηκε κατά τη διανομή καλαμποκιού στον πεινασμένο πληθυσμό.Ο Μητροπολίτης διαφώνησε με την απόφαση και απέδωσε τις καταγγελίες κατά του παυθέντα κοινοτάρχη σε “συκοφαντίες των κομμουνιστών”.

Ο Φωστίνης ανέπτυξε αντιστασιακή δράση, καθώς ήταν μέλος της οργάνωσης “Μίδας 614” του Τσιγάντε. Σημαντικός ήταν ο ρόλος του στη διανομή ανθρωπιστικής βοήθειας και ειδών πρώτης ανάγκης, ήδη από το 1941, οπότε ιδρύθηκε ο Εθνικός Οργανισμός Χριστιανικής Αλληλεγγύης(από τον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό). Ο Μητροπολίτης Καρυστίας οργάνωσε ξανά τα παιδικά συσσίτια και ήρθε σε σύγκρουση τόσο με τον πρόεδρο της Κοινότητας Κύμης Παπαϊωάννου όσο και με τον Νομάρχη Δασκαλόπουλο.

Στις 25 Φεβρουαρίου 1943 παραιτήθηκε της ενεργού υπηρεσίας και  στη συνέχεια έφυγε στη Μέση Ανατολή. Κατά την παραμονή του στο Κάιρο ανέλαβε  αρχιερέας των Ενόπλων Δυνάμεων με τον βαθμό του Υποστρατήγου. Τον Δεκέμβριο του 1943 τοποθετήθηκε νέος μητροπολίτης στην Μητρόπολη Καρυστίας  ο Ανανίας Μάνος. Στις αρχές Νοεμβρίου του 1944, ο Φωστίνης επανήλθε στην Ελλάδα, αλλά Μητρόπολη δεν είχε.

Μητροπολίτης Χίου, Ψαρών και ΟινουσσώνΕπεξεργασία

Ο Φωστίνης διορίστηκε με βασιλικό διάταγμα (Μάιος 1946) μέλος της Ιεράς Συνόδου της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος και έγινε και πάλι  εκλόγιμος. Στις 26 Σεπτεμβρίου 1946 εξελέγη Μητροπολίτης Χίου, Ψαρών και Οινουσσών. Στη Χίο τα 16 χρόνια της διαποίμανσης του -εως τον Μάρτιο του 1962-ανέπτυξε σπουδαίο έργο.

Μετέφερε στη Χίο όλο τον δυναμισμό του. Και μολονότι οι κακουχίες που πέρασε του άφησαν προβλήματα υγείας κατάφερε να δημιουργήσει από το μηδέν σπουδαίο έργο!

«Ποιος θα το ’λεγε ότι στη θέση που πύργωσε ένας γίγαντας, θα στέκει μετέωρος τώρα και υγρός ένας θρήνος», υπογράμμισε στον επικήδειο λόγο της εξόδιας ακολουθίας του μακαριστού Μητροπολίτη Χίου Παντελεήμονα Φωστίνη, ο Χιώτης ποιητής και συγγραφέας  Ματθαίος Μουντές.                     

«Ο κόσμος τον  λάτρεψε, τον μίσησε, τον πετροβόλησε αλλά και τον έκλαψε γονατιστός στην κηδεία του», τόνισε στην εκκλησία του Ιδρύματος του Ιερού Τάγματος των Λιβαδίων  στον εορταστικό επιμνημόσυνο λόγο του, για τα 45 χρόνια από την εκδημία του, ο πρόεδρος του Ιδρύματος Παναγιώτης Καλαμπόκης.

Ισχυρότατη προσωπικότητα ο Παντελεήμονας, αγαπήθηκε αλλά και μισήθηκε ακραία ταυτόχρονα. Αγκάλιασε το πιστό ποίμνιο, κυνήγησε ανηλεώς θρησκευτικούς και πολιτικούς αντιπάλους.

 Τα Λιβάδια

«Επέλεξε στη Χίο  για μόνιμη κατοικία του την περιοχή των Λιβαδίων, όπου υπήρχε η ενορία του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, κατάλληλη για την πραγμάτωση του ονείρου του, που ήταν η αναπαράσταση των Προσκυνημάτων της Αγίας Γης, δηλαδή της Ιερουσαλήμ, αλλά και των Αγίων Τόπων γενικότερα.

Ο Δεσπότης παρέλαβε το κτήμα από  την επιτροπή του Ναού και το μετέτρεψε σε παράδεισο. Τότε μετέφερε εδώ την έδρα του Τάγματος από την Κύμη της Εύβοίας», θυμάται ο Β. Σαρμουσάκης, διαβάζοντας από το   βιβλίο του Α. Αξιωτάκη «Παντελεήμων Φωστίνης».

«Εκτός από τα Θεία Προσκυνήματα ανήγειρε και ευπρεπείς θαλάμους για τη φιλοξενία απόρων μαθητών. Ο πρώτοι τρόφιμοι που φιλοξενήθηκαν εκεί ήταν είκοσι πέντε σεισμόπληκτα παιδιά από τους καταστρεπτικούς σεισμούς της Κεφαλονιάς και της Ζακύνθου».

Χάρη στις ενέργειες του Παντελεήμονος Φωστίνη σώθηκαν εκατοντάδες σεισμόπληκτα, ορφανά παιδιά, από τα νησιά του Ιονίου. Τα φιλοξένησε στο Ιερό Τάγμα Αγίου Παντελεήμονος (ΙΤΑΠ) Λιβαδίων, το οποίο εκ βάθρων ανήγειρε. Τα σπούδασε, τα γαλούχησε, τα έθρεψε και τα αποκατάστησε επαγγελματικά και οικογενειακά. Πολλά ακολούθησαν το δρόμο της ιερωσύνης , φθάνοντας μέχρι τα ύψιστα αξιώματα  της Αρχιερωσύνης. Βρήκαν κοντά του στοργή και θαλπωρή. Στάθηκαν στα πόδια τους όρθια !

Εκατοντάδες ήσαν και τα Χιωτόπουλα, που σπούδασαν στην Αθήνα διαμένοντας στο πενταόροφο κτίριο του “Οίκου Χίου Φοιτητού”, που ο ίδιος ίδρυσε, συντηρούσε και είχε την επιμέλεια λειτουργίας του, στην οδό Βουλγαροκτόνου 30.

«Το Οικοτροφείο λειτούργησε έως το 1978 και έκλεισε άδοξα μετά από απόφαση της Γενικής Συνέλευσης και του Διοικητικού Συμβουλίου. Πολλοί είπαν τότε ότι  θα μπορούσε να μετατραπεί σε Κοινωφελές Ίδρυμα».

 Μετά το θάνατο του τον Μάρτιο του 1962  τον διαδέχθηκαν στην ηγεσία του Τάγματος  ο τότε αρχιμανδρίτης Παντελεήμων Μπεζενίτης( μετέπειτα Μητροπολίτης Ζακύνθου και στη συνέχεια Αττικής), ο Καθηγητής  Κώστας Φραγκομίχαλος, οι αείμνηστοι              Ιατρός      Μιχάλης Βουρνούς, Γιάννης Καράλης επιχειρηματιας και λογοτέχνης,  Ανδρέας Αξιωτάκης Λυκειάρχης και Βιογράφος τιυ Φωστίνη, ο Χριστόφορος Φόρος, καπετάνιος και ο Παναγιώτης Καλαμπόκης, Τραπεζικό στέλεχος, ο οποίος μέχρι σήμερα είναι ο βράχος που κρατά το οικοδόμημα του Τάγματος.

Από τότε το Ιερό Τάγμα ασχολήθηκε αποκλειστικά με τη λειτουργία και συντήρηση δύο Οικοτροφείων των Αθηνών στην οδό Βουλγαροκτόνου, για τους Χιώτες φοιτητές, και των Λιβαδίων στη Χίο, που το μετέτρεψαν σε οικοτροφείο για  μαθητές των βορειοχώρων, κυρίως.

Λόγοι προσαρμογής υποχρέωσαν το Ίδρυμα  να προχωρήσει σε αλλαγές του Καταστατικού του. Αναγνωρίσθηκε από την Πολιτεία ως φιλανθρωπικό, με τίτλο «Ιερόν Τάγμα  Αγ.  Παντελεήμονος, Σωματείο Ειδικώς  Ανεγνωρισμένον ως Φιλανθρωπικόν».

Τώρα, το Τάγμα ως νομικό πρόσωπο,βιώνει την κρατική αφαίμαξη.

«Φορολογούμαστε  πολύ σκληρά, αναγκαστικά μειώνουμε τις δραστηριότητες μας, αλλά εξακολουθούμε να βοηθάμε τα παιδιά που έχουν ανάγκη», επισημαίνει ο Β. Σαρμουσάκης.

Ο Μητροπολίτης Παντελεήμων Φωστίνης είναι ο μοναδικός –ίσως– Μητροπολίτης Χίου που κατέλιπε “χειροπιαστό” έργο, εμφανές μέχρι σήμερα, 60 χρόνια  μετά το θάνατό του. Επίσης, ο μοναδικός που κατέλιπε ολόκληρη την προσωπική του περιουσία στην Εκκλησία και τα Σωματεία που ίδρυσε. Έφυγε από τη ζωή στις 12 Μαρτίου του έτους 1962, ύστερα από έμφραγμα. Έχει μείνει ιστορική η ασυνήθιστη στα εκκλησιαστικά χρονικά πρωτοβουλία του την ώρα της κηδείας του να ακουστεί από μαγνητόφωνο το τελευταίο μήνυμα του προς τον κλήρο και τον λαό της Χίου. Μία πρωτοβουλία που έκανε τους Χιώτες να κλαίνε με λιγμούς καθ´όλη την διάρκεια της εξοδίου ακολουθίας αλλά και μετά από αυτήν. Δυστυχώς το ηχητικό αυτό ντοκουμέντο δεν διασώθηκε όπως θα έπρεπε. Κακόπιστοι και φθονεροί άνθρωποι το κατέστρεψαν.

Να επισημάνουμε ότι ακόμη και στις μέρες μας, τα γραφεία της Ιεράς Μητροπόλεως Χίου, με τα παρακείμενα οικήματα, είναι έργα δικά του και χρησιμοποιούνται για τις ανάγκες της Μητροπόλεως.

Το περίφημο Ιερό Τάγμα Αγίου Παντελεήμονος  μέχρι σήμερα επιτελεί ένα μεγάλο φιλανθρωπικό έργο, κυρίως ως προς την ενίσχυση φοιτητών. Έχει δε καταστεί Μέγας Ευεργέτης του Πανεπιστημίου Αιγαίου, στο οποίο δώρισε την πολυκατοικία της οδού Βουλγαροκτόνου 30, αλλά και μεγάλη οικοπεδική έκταση στα Λιβάδια, για την ανέγερση των εκεί υπαρχουσών φοιτητικών εστιών-κατοικιών. 

Στον χώρο του ΙΤΑΠ φιλοξενούνται -κατά περιόδους- εμπερίστατες οικογένειες οι οποίες διαμένουν εκεί με μοναδική υποχρέωση τον ευπρεπισμό και την καθαριότητα του χώρου του ΙΤΑΠ και των ιερών προσκυνημάτων του. Στον ίδιο χώρο υπάρχουν αρκετά παρεκκλήσια και μια αρχιτεκτονική διάταξη του περιβάλλοντος χώρου που παραπέμπει στην Αγία Γη, τους Αγίους Τόπους και τα εκεί ευρισκόμενα ιερά προσκυνήματα. Το ΙΤΑΠ είναι ένα πιστό αντίγραφο των Αγίων Τόπων, όπως κατέγραψε και μετέφερε στη Χίο ο θρυλικός Ιεράρχης. Στο ΙΤΑΠ έχει ιδρυθεί κι ένα -υπέροχο και εξαιρετικό- εκκλησιαστικό μουσείο με εκθέματα, ιερά σκεύη, Εικόνες, Αρχιερατικά Άμφια και τα παράσημα (30 και πλέον παράσημα είχε λάβει ο Ιεράρχης).Πρόσφατα, στο χώρο αυτό του μουσείου, είχαμε την ευκαιρία να δούμε τις πρωτότυπες επιστολές που είχε στείλει στον Μητροπολίτη Παντελεήμονα τόσο ο Ελευθέριος Βενιζέλος όσο και ο Νικόλαος Πλαστήρας αλλά και ο Βασιλεύς Παύλος ο οποίος είχε επισκεφθεί τη Χίο τρεις φορές επι Παντελεήμονος με τον οποίο διατηρούσε στενή σχέση.

Αξίζει να σημειωθεί ότι, μέχρι σήμερα, επικοινωνούν πολλοί από τους διατελέσαντες τροφίμους  του ΙΤΑΠ (που φιλοξενήθηκαν είτε στη Χίο, είτε στην Αθήνα) οι οποίοι εκφράζουν την ευγνωμοσύνη τους προς το Ίδρυμα για την στήριξη και μακαρίζουν τον αοίδιμο Παντελεήμονα. Μάλιστα ορισμένοι, στέλνουν από το υστέρημά τους μικρή οικονομική ενίσχυση, ώστε και σήμερα να βοηθηθούν φοιτητές (όπως εκείνοι στα νειάτα τους), αλλά και να συντηρηθούν οι χώροι, τα κτίρια και τα προσκυνήματά του.

Την Κυριακή 03/03/ 2017 το ΔΣ του ΙΤΑΠ είχε διοργανώσει  μια λαμπρή τελετή, των αποκαλυπτηρίων του ανδριάντα του μακαριστού Ιεράρχη –που κοσμεί την είσοδο του προαυλείου του ΙΤΑΠ–, αλλά και την ανακομιδή των λειψάνων του Ιεράρχη, τα οποία επανατοποθετήθηκαν στον μαρμάρινο τάφο του, σε ιδιαίτερα φυλασσόμενο κιβώτιο, εις το διηνεκές. Οι τελετές πραγματοποιηθήκαν υπό την αιγίδα του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Χίου κ. Μάρκου, παρουσία των Αρχών της Χίου και εκατοντάδων πιστών οι οποίοι τις υποδέχθηκαν   με αισθήματα αγαλλίασης. Δεν είναι τυχαίο που ακόμη και μέχρι σήμερα οι Χιώτες θυμούνται και κουβεντιάζουν   τον Παντελεήμονα Φωστίνη πολύ περισσότερο και από μετέπειτα από αυτόν Αρχιερείς! Και αυτό θα συνεχιστεί στο διηνεκές!