Του ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ
Πριν από λίγους μήνες εκδόθηκε η αυτοβιογραφία του Πάπα Φραγκίσκου. Το σημαντικότερο θεολογικό μήνυμα που ήθελε να στείλει δεν προκύπτει από το θεολογικό- δοκιμιακό, αλλά από το πραγματολογικό μέρος του βιβλίου. Από την αφήγηση της ζωής ενός σάρκινου ανθρώπου. Ο Πάπας Φραγκίσκος εμφανίζεται στο βιβλίο αυτό ως ένας κανονικός άνθρωπος. Άλλωστε η ενσάρκωση, η ενανθρώπιση είναι το μέγα θαύμα. Και αυτό το λέει σε κάθε δυνατό τόνο ο Πάπας Φραγκίσκος.
Κατ’ αρχάς, γιατί θέλει να συνοψίσει μια εκκλησιολογία για την Καθολική Εκκλησία. Μας δηλώνει ότι την αντιλαμβάνεται ως τον λαό του Θεού. Ο Χριστός υπάρχει μέσα στο σώμα του λαού του (Corpus Mysticum ). Θέλει να έχουν οι κληρικοί και ο ίδιος την οσμή του απλού ανθρώπου. Η οσμή της εκκλησίας είναι η μυρωδιά των απλών και φτωχών ανθρώπων ( «Μη φοβάστε την τριβή με τον κόσμο»). Θαυμάζει τους ιερείς των παραγκουπόλεων, των φυλακών, της μιζέριας του κόσμου από την οποία προκύπτει η Misericordia, το έλεος, που είναι η βασική έννοια για τον Πάπα Φραγκίσκο.
Η ζωή του ήταν η ζωή ενός ανθρώπου με διλήμματα, με αμφιβολίες, με παλινδρομήσεις. Δεν ήταν εύκολο να βρει και να δηλώσει την κλίση του. Στην εκκλησιολογία του Φραγκίσκου έχει σπουδαία θέση η ιερατική κλίση. Την περιγράφει με γλαφυρό τρόπο, αφηγούμενος πόσες φορές πήγε στον Άγιο Λουδοβίκο των Γάλλων ( San Luigi dei Francesi) στη Ρώμη για να δει το διάσημο έργο του Καραβάτζο «Η κλήση του Αγίου Ματθαίου» (Vocazione di San Matteo).
Η θεολογία του Πάπα Φραγκίσκου εκφράζεται με το προσωπικό του παράδειγμα, δια του οποίου δίδασκε. Ήταν απαράμιλλο το παπικό ύφος του Φραγκίσκου. Οι απλουστεύσεις, η διαμονή, η αμφίεση, η λειτουργιολογική του αντίληψη. Και βέβαια η αντίληψή του για τη διοίκηση της Αγίας Έδρας, την Curia Romana. Οι επιλογές επίσης των καρδιναλίων ήταν συχνά εντυπωσιακές, όπως έγινε πρόσφατα με την επιλογή του Αυστραλού καρδιναλίου, που είναι ένας νέος σε ηλικία ελληνόρρυθμος επίσκοπος ουκρανικής καταγωγής. Αυτό συνδέεται και με ένα στοιχείο που το αναφέρει με μεγάλη διακριτικότητα και σεμνότητα, πως το κονκλάβιο έχει μνήμη, και μπορεί να βρει κανείς την προεικόνιση του επόμενου Πάπα στις ψηφοφορίες που γίνονται στο προηγούμενο κονκλάβιο. Κάτι που η πρόσφατη ταινία «Το κονκλάβιο», που διεκδίκησε πολλά Όσκαρ, δεν το αναδεικνύει. Ο καρδινάλιος Μπεργκόλιο είχε λάβει μεγάλο αριθμό ψήφων στο κονκλάβιο που εξέλεξε το 2005 τον Βενέδικτο ΙΣΤ΄.
Αυτή όλη η αντίληψή του επιστεγάζεται από το ακόμη πιο εντυπωσιακό στοιχείο της πνευματικότητάς του, που είναι το χιούμορ του. Πάπας ανθρώπινος. Πάπας ο οποίος δεν κάνει χρήση των συμβόλων της εξουσίας του της οιονεί μοναρχικής, αλλά και Πάπας που αυτοσαρκάζεται. Μετά την εκλογή του, στο πρώτο γεύμα με τους καρδιναλίους, υπό λιτές συνθήκες, στον ξενώνα της Αγίας Μάρθας, του ζήτησαν να κάνει μία πρόποση και αυτή ήταν «Εύχομαι να σας συγχωρέσει ο Θεός γιατί με εκλέξατε». Πριν λίγες εβδομάδες ακούσαμε τον επικεφαλής της ιατρικής ομάδας που τον παρακολουθούσε να κάνει την εξής ανακοίνωση: «Ο Πάπας έχει πλήρη επαφή, συνεργάζεται, έχει πολύ καλή διάθεση, διότι όταν τον προσφώνησα το πρωί, “Άγιε Πατέρα”, μου απάντησε, “ναι, Άγιε Υιέ” ».
Είχε προφανώς εξαρχής συνείδηση των δυνατοτήτων του και της ευκαιρίας που διέθετε να διαμορφώσει μια κατάσταση για την Καθολική Εκκλησία και το μέλλον της. Η πολιτική του θεολογία ήταν επηρεασμένη από τη λατινοαμερικανική καταγωγή του, από τη θεολογία της απελευθέρωσης. Θεωρούσε ότι το πρωταρχικό μήνυμα του Ευαγγελίου είναι βαθιά κοινωνικό, ανατρεπτικό, ριζοσπαστικό, εξισωτικό: «Οι πτωχοί έχουν πολύ μεγάλο πλεονέκτημα στη διεκδίκηση της βασιλείας των ουρανών». Η αντίληψή του για αυτό που λέγεται πολιτική, Δημοκρατία, παρών κόσμος, διεθνές σύστημα διακυβέρνησης, ήταν σαφής, απλή, αλλά και έμπρακτη. Και γι’ αυτό τον αντιμετώπιζαν με προσοχή αλλά και επιφυλακτικότητα, αυτοί που θεωρούν ότι έχουν τη δυνατότητα να διαμορφώνουν τους πραγματικούς συσχετισμούς, την κατάσταση του κόσμου. Η επίσημη επίσκεψη του στον Λευκό Οίκο στην πρώτη θητεία Τραμπ κύλησε ομαλά. Δεν θα έχουμε όμως την ευκαιρία να δούμε δεύτερη τέτοια επίσκεψη.
Τον απασχολούσε κατ´εξοχήν η στάση της εκκλησίας απέναντι στους «αμαρτωλούς». Η εκκλησία είναι των αμαρτωλών. Το μέγα μυστήριο είναι βεβαίως η Θεία Ευχαριστία, αλλά για τη θεολογία των προσώπων ο Φραγκίσκος θεωρεί ότι το κρίσιμο είναι η εξομολόγηση και η άφεση, η συγχώρεση. Λέει χαρακτηριστικά, Έχω συγχωρέσει όλους όσοι έχουν εξομολογηθεί σε εμένα πλην ενός, που δεν του έδωσε άφεση και στην πραγματικότητα τον ώθησε να βρει έναν άλλο πνευματικό. Ήταν συγχωρητικός για όλους τους ‘αμαρτωλούς’, διότι αποδεχόταν κάθε τι το ανθρώπινο, τίποτα δεν του ήταν ξένο. Δεν μπορούσε να πει τίποτα διαφορετικό από το δόγμα της Εκκλησίας, για την ομοφυλοφιλία, την άμβλωση, τον γάμο των ομοφύλων, τους ήθελε όμως όλους στην αγκαλιά της Εκκλησίας και στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Προώθησε στη διοίκηση της Εκκλησίας και της Πόλης του Βατικανού γυναίκες, η θέση του ήταν ότι η ιδιότητα της γυναίκας είναι κάτι σημαντικότερο από τη διακονία του κληρικού. Αυτό δεν λύνει προφανώς το πρόβλημα της συμμετοχής των γυναικών στον κλήρο.
Είχα την ευκαιρία της συνάντησης μαζί του στη θρονική εορτή του Οικουμενικού Πατριαρχείου τον Νοέμβριο του 2014 και την ωραία εμπειρία του κοινού γεύματος στη Πατριαρχική Τράπεζα μετά τη Πατριαρχική και Συνοδική Λειτουργία, στην οποία παρίστατο και απήγγειλε το Πάτερ Ημών, ως εκ τούτου έχω μια προσωπική αίσθηση του Πάπα Φραγκίσκου μέσα σε ορθόδοξο περιβάλλον.
Πώς θα έγραφε, λοιπόν, ένα παρόμοιο αυτοβιογραφικό βιβλίο ένας Ορθόδοξος θρησκευτικός ηγέτης; Πού διαφέρει η πνευματικότητα, σε ποιο στοιχείο, σε ποιο χρώμα, σε ποια αίσθηση; Ίσως ο τίτλος να ήταν όχι «Ελπίδα» αλλά «Ανάσταση». Αν όμως ο Πάπας Φραγκίσκος προλάβαινε να ετοιμάσει την δεύτερη έκδοση της αυτοβιογραφίας του, είμαι βέβαιος ότι θα έκανε αυτή την προσθήκη στον τίτλο. –
* Πρώην αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και υπουργός Εξωτερικών, ομότιμος καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή ΑΠΘ. Το κείμενο προέρχεται από ομιλία στην εκδήλωση παρουσίασης της ελληνικής έκδοσης της αυτοβιογραφίας του Πάπα Φραγκίσκου (Ελπίδα, εκδόσεις Gutenberg, 2025)
