Μάξιμος Παφίλης, Επίσκοπος Μελιτηνής
Η εσχάτη ημέρα, όχι ένδοξο επιστέγασμα αλλά η τελική εξουθένωση, φέρει το βάρος μιας κούρασης όχι απλώς ανθρώπινης αλλά ιερουργικής, σαν λιβάνι που πνίγει μάλλον παρά ευφραίνει. Πάνω στην Ιερουσαλήμ αιωρείται η βαριά κόπωση των αιώνων, μια σκόνη από δέρματα θυμάτων και στεναγμούς αργόσυρτων ψαλμών· κι η οσμή της δεν πείθει πια για θυσία, περισσότερο μοιάζει με την αφόρητη οικειότητα της συνήθειας. Μέσα σ’ αυτό το τοπίο της τελετουργικής αφλογιστίας, όπου η πείνα του πνεύματος συγχέεται με τον ιδρώτα του δέρματος, Εκείνος στέκεται. Κι η φωνή του δεν είναι ούτε ψίθυρος απόκρυφος, ούτε ιαχή μανίας· είναι κραυγή, σαν λεπίδα από γυαλί, που διαρρηγνύει την αποχαυνωτική ευλάβεια. «Ἐάν τις διψᾷ ἐρχέσθω πρός με καὶ πινέτω». Η πρόσκληση δεν ζητά ευσέβεια, δεν προϋποθέτει πίστη. Στρέφεται προς την ξερή ανάγκη, την άναρθρη κραυγή της σάρκας. Είναι ένα κάλεσμα που προσβάλλει τους ασκημένους στη διαχείριση του Θείου, τους εκπαιδευμένους στη δίαιτα των εντολών, όσους έχουν μεταβολίσει τον Θεό σε επιτρεπόμενη θερμιδική αναλογία.
Και το σχίσμα, σαν φυσική αντίδραση του σώματος, έρχεται ακαριαία· όχι ως φιλολογική ή θεολογική διαφωνία, αλλά σαν σπασμός. Ο όχλος, σώμα ακατέργαστο, διψασμένο, νιώθει κάτι· δεν ξέρει τι είναι, μα η αλήθεια ποτέ δεν προϋποθέτει γνωσιολογία· «Οὗτός ἐστιν ἀληθῶς ὁ προφήτης». Οι άλλοι, οι εκπρόσωποι της πιστοποιημένης κατανόησης, κλείνουν το αυτί. Η φωνή του δεν είναι για εκείνους νερό, αλλά ένα ξινισμένο κρασί που απειλεί να διαβρώσει το ατσάλι της εξουσίας τους. Ο λόγος τους, η αντίδρασή τους, δεν έρχεται με απορία αλλά με σιωπηλό πανικό· τείχος η Γραφή, όχι άνοιγμα, «Μὴ γὰρ ἐκ τῆς Γαλιλαίας ὁ Χριστὸς ἔρχεται;». Τοπικισμός ως θεολογικό επιχείρημα, γεωγραφία ως φίμωτρο του Θεού. Ο Χριστός δεν τους χωρά στις προφητείες τους, άρα δεν υπάρχει.
Οι υπηρέτες που είχαν σταλεί επιστρέφουν με μια κουβέντα που δεν χωράει στο οικοδόμημα των αρχόντων· «Οὐδέποτε ἐλάλησεν οὕτως ἄνθρωπος». Δεν φέρνουν αναφορά, φέρνουν ταραχή. Η φωνή του έχει κάτι που διαλύει την κατηγορία του ανθρώπινου. Και οι εξουσιαστές, γυμνοί μπροστά στην ανεπάρκειά τους, απαντούν όπως μόνο η εξουσία ξέρει: με περιφρόνηση· «Μὴ καὶ ὑμεῖς πεπλάνησθε;». Η αμφισβήτηση είναι ασθένεια. Ο όχλος, μη γνώστης, καταδικασμένος: «ἀλλὰ ὁ ὄχλος οὗτος ὁ μὴ γινώσκων τὸν νόμον ἐπάρατοί εἰσιν». Η άγνοια γίνεται αμαρτία, η ανάγκη τους, αιτία κατάρας. Ο Νόμος εργαλείο περιχαράκωσης, ο Θεός ένα συμπλήρωμα της σχολαστικής τους επάρκειας.
Κι ανάμεσά τους, με τη συστολή της νύχτας, η φωνή του Νικόδημου. Δεν ομολογεί, δεν μάχεται. Μόνο υπενθυμίζει, με νομικό τακτ και υποδόρια ειρωνεία, πως ακόμα και οι κανόνες τους έχουν όρια: «Μὴ ὁ νόμος ἡμῶν κρίνει τὸν ἄνθρωπον ἐὰν μὴ ἀκούσῃ πρῶτον παρ΄ αὐτοῦ καὶ γνῷ τί ποιεῖ;». Όπως παρατηρεί ο Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος,[1] ο Νικόδημος τούς ξεγυμνώνει: αυτοί είναι οι αληθινοί παραβάτες, καταπατούν τον Νόμο τους χωρίς ν’ ακούσουν. Η απάντηση, μια προσβολή χωρίς ντροπή, «Μὴ καὶ σὺ ἐκ τῆς Γαλιλαίας εἶ;». Το επιχείρημα έχει πεθάνει· η ταυτότητα αρκεί για την απόρριψη. Τον καλούν να ερευνήσει, την ώρα που η ίδια η έρευνα έχει υποκατασταθεί από προκαταλήψεις ντυμένες σε θεολογική στολή.
Κι Εκείνος, αποδεσμευμένος από γεωγραφίες, αναιρεί τη στενότητα του χώρου με μια φράση που δεν επιδέχεται σύνορα: «Ἐγώ εἰμι τὸ φῶς τοῦ κόσμου». Όχι της Σιών, ούτε των αγίων εορτών, αλλά του κόσμου. Η φράση, όπως σημειώνει ο Στέργιος Σάκκος,[2] αντανακλά την ανάμνηση των μεγάλων λυχνιών της Σκηνοπηγίας που είχαν μόλις σβήσει. Δεν πρόκειται πια για τόπο αλλά για πρόσωπο. Το φως δεν εξηγείται, δεν τεκμηριώνεται· απλώς φωτίζει. «ὁ ἀκολουθῶν ἐμοὶ οὐ μὴ περιπατήσῃ ἐν τῇ σκοτίᾳ, ἀλλ΄ ἕξει τὸ φῶς τῆς ζωῆς». Το φως γίνεται συνθήκη ύπαρξης, η σιωπηλή υπόσχεση όρασης που δεν προσφέρεται στους στατικούς.
Και τότε έρχεται το επιστέγασμα της αμηχανίας τους, το γέλιο του σκοταδιού: «Σὺ περὶ σεαυτοῦ μαρτυρεῖς· ἡ μαρτυρία σου οὐκ ἔστιν ἀληθής» (Ιω. η΄ 13). Ζητούν αποδείξεις από το ίδιο το φως ότι φωτίζει. Η αφασία του πνεύματος, η αυτόματη καχυποψία των νεκρών απέναντι σε κάθε παρουσία που δεν χωρά στο πρωτόκολλό τους.
Έτσι μένει το σχίσμα· άβυσσος ανάμεσα στη δίψα και στον τύπο, στη ροή και στην ανάλυση. Οι διψασμένοι «επάρατοι» μυρίζουν τη βροχή, ενώ οι γνώστες της πρόγνωσης πεθαίνουν από δίψα, σφίγγοντας στα χέρια τον πιο ακριβή χάρτη ξηρασίας. Το φως, αδιάφορο προς τις επάρκειές τους, εξακολουθεί να λάμπει. Και το ύδωρ, δεν θα ξεπηδήσει από την καλώς καταχωρημένη ερμηνεία αλλά από πλευρά ανοιχτή, με αίμα και νερό· για να ποτίσει τη γη που οι γραμματείς είχαν από καιρό κηρύξει άγονο κοιμητήριο.
Επιτρέπεται η αναδημοσίευση με την προϋπόθεση αναφοράς του ονόματος του συγγραφέα, Επισκόπου Μελιτηνής Μαξίμου Παφίλη.
—- — — —- —- —- —- —- —- —- —- —- —- —- —- —- —- —- —-
Sunday of Holy Pentecost
Maximos Pafilis, Bishop of Melitene
The ultimate day, no glorious consummation but the final prostration, bears the weight of a weariness not merely human but liturgical, like incense that suffocates rather than delights. Over Jerusalem hovers the heavy fatigue of the ages, a dust of victims’ skins and the sighs of slow-moving psalms; and its odour no longer persuades of sacrifice, it resembles more the insufferable intimacy of habit. Within this landscape of ritualistic flamelessness, where the spirit’s hunger is confounded with the skin’s perspiration, He stands. And His voice is neither an arcane whisper, nor a maniacal cry; it is a shriek, like a blade of glass, which ruptures the stuporous piety. “If any man thirst, let him come unto me, and drink.” The invitation does not ask for piety, it does not presuppose faith. It turns towards the dry necessity, the inarticulate cry of the flesh. It is a summons that offends those practiced in the management of the Divine, those trained in the diet of the commandments, those who have metabolised God into a permissible caloric allowance.
And the schism, like a natural reaction of the body, comes instantaneously; not as a philological or theological disagreement, but as a spasm. The multitude, an unrefined, thirsty body, feels something; it knows not what it is, but the truth has never presupposed epistemology: “This is in truth the Prophet.” The others, the representatives of certified understanding, close their ears. His voice, for them, is not water, but a soured wine that threatens to corrode the steel of their authority. Their word, their reaction, comes not with enquiry but with a silent panic; Scripture as a wall, not an opening: “For doth the Christ come out of Galilee?” Localism as a theological argument, geography as a muzzle for God. Christ does not fit within their prophecies, therefore He does not exist.
The attendants who had been dispatched return with a phrase that the edifice of the rulers cannot contain: “Never man spake thus.” They do not bring a report, they bring disquiet. His voice possesses something that dissolves the category of the human. And the authorities, naked before their own inadequacy, respond as only authority knows how: with contempt. “Are ye also deceived?” To question is a sickness. The multitude, being ignorant, is condemned: “but this multitude which knoweth not the law are accursed.” Their ignorance becomes sin; their need, the cause of a curse. The Law, a tool of demarcation; God, a supplement to their own scholastic sufficiency.
And amidst them, with the diffidence of the night, the voice of Nicodemus. He does not confess, he does not contend. He only reminds, with legal tact and subterranean irony, that even their own rules have limits: “Doth our law judge the man, except it first hear from him, and know what he doeth?” As Saint John Chrysostom observes,[3] Nicodemus strips them bare: they are the true transgressors, they trample upon their Law without a hearing. The response, a shameless insult: “Art thou also of Galilee?” Argument has perished; identity suffices for refutation. They bid him to investigate, at the very moment when investigation itself has been supplanted by prejudices attired in theological vestments.
And He, unbound by geographies, annuls the narrowness of place with a phrase that admits no borders: “I am the light of the world.” Not of Zion, nor of the holy feasts, but of the world. The phrase, as Stergios Sakkos notes,[4] reflects the memory of the great lamps of the Feast of Tabernacles which had just been extinguished. It is no longer a matter of place but of person. The light is not explained, it is not substantiated; it simply illuminates. “he that followeth me shall not walk in the darkness, but shall have the light of life.” The light becomes a condition of being, the silent promise of a vision not offered to the static.
And then comes the consummation of their bewilderment, the laughter of the darkness: “Thou bearest witness of thyself; thy witness is not true” (John 8:13). They demand proof from the light itself that it gives light. The aphasia of the spirit, the automatic suspicion of the dead towards any presence that does not fit their protocol.
Thus the schism remains; an abyss between thirst and formula, between flux and analysis. The thirsty “accursed” can smell the rain, whilst the masters of prognosis die of thirst, clutching in their hands the most precise map of the drought. The light, indifferent to their proficiencies, continues to shine. And the water, it shall not spring from the well-catalogued interpretation, but from a side opened, with blood and water; to irrigate the earth that the scribes had long since declared a barren cemetery.
Republication is permitted provided that the author’s name, Maximos Pafilis, Bishop of Melitene, is cited.
[1] Ιωάννης Χρυσόστομος, Τα Εὑρισκόμενα Πάντα, ἐν Patrologiae Cursus Completus: Series Graeca, επιμ. Jacques-Paul Migne, τ. 59 (Paris: J.-P. Migne, 1862), στ. 288.
[2] Στέργιος Ν. Σάκκος, Ερμηνεία Ευαγγελικών Περικοπών, 3η έκδ. (Θεσσαλονίκη: 1999), 93-94.
[3] John Chrysostom, “Ta Heuriskomena Panta” [The Complete Works], in Patrologiae Cursus Completus: Series Graeca, ed. Jacques-Paul Migne, vol. 59 (Paris: J.-P. Migne, 1862), col. 288.
[4] Stergios N. Sakkos, Ermeneia Euaggelikon Perikopon [Interpretation of Gospel Passages], 3rd ed. (Thessaloniki: 1999), 93-94.
