Το ιστορικό Σούλι, που ακόμη και σήμερα θεωρείται διεθνώς άπαρτο κάστρο λευτεριάς, μέχρι τώρα είναι πλήρως εγκαταλελειμμένο και παραδομένο στην αφάνεια, γι’ αυτό υψώνει κραυγή αγωνίας.

Εξάλλου η λησμονιά τόσων και τόσων δεκαετιών  ευνόησε σε μερικές περιπτώσεις την παραχάραξη της ηρωικής πορείας των Σουλιωτών.

Το κράτος σχεδιάζει, τελευταίως, την ανάδειξη και ανάπτυξή του, που οφείλει να είναι  ολοκληρωμένη και με σεβασμό στους ηρωικούς αγώνες των Σουλιωτών, που φωτοδότησαν και την Επανάσταση του 1821.

Στο έργο της ανάδειξης του Σουλίου περιλαμβάνονται η οριοθέτηση ζωνών και η επίλυση των χωροταξικών ζητημάτων (το ιδιοκτησιακό καθεστώς, που επικρατεί στην περιοχή του Σουλίου είναι ένα από τα μεγάλα προβλήματα για την ανάδειξή του, καθώς όλη η γη, καθώς και τα ακίνητα στο Σούλι ανήκουν στο δημόσιο και δεν υπάρχει ιδιωτική περιουσία). Η χάραξη μονοπατιών και η πρόσβαση σε ιστορικούς τόπους, όπως στο Κάστρο της Κιάφας και στις οικίες των Σουλιωτών. Η αποκατάσταση πηγαδιών του οικισμού, που παρουσιάζουν σημεία εσωτερικής κατάρρευσης, 400 διαθέτει η περιοχή, η συστηματική καταγραφή των κτιρίων του Τετραχωρίου, αλλά και όλης της περιοχή,ς που οριοθετείται ως ιστορικός χώρος Σουλίου, καθώς και επεμβάσεις στερέωσης και αναστήλωσης στα επώνυμα κτήρια της περιοχής, σε όποια κατάσταση και αν βρίσκονται. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι εκκλησίες του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Δονάτου.

Ακόμη προγραμματίζεται ορισμένα από τα  παλαιά κτίσματα  να μετατραπούν, βάσει συγκεκριμένων προδιαγραφών, μετά την αναστήλωσή τους, σε τουριστικά καταλύματα και μονάδες μεταποίησης κτηνοτροφικών προϊόντων, ώστε και να δημιουργηθούν δυνατότητες επισκεψιμότητας και να συντηρηθεί και να συγκρατηθεί και να αυξηθεί ο πληθυσμός, χρειάζεται ειδικός νόμος

Ακριβοπληρωμένος ο αέρας του ηρωισμού πάνω στα μέρη του Σουλιού, όπου στηλίτες ασκητές της λευτεριάς, άξιοι για αιώνιο έπαινο, σε αντίθεση με εμάς τους σύγχρονους, που δε λογαριάζουμε ολότελα τιμή και αξιοπρέπεια, μες της ανήκουστης σκλαβιάς το χειροπιαστό σκοτάδι, έκαναν να καίει ζωηρή η φλόγα σ’ αυτό το βουνίσιο βωμό, όπου το αδούλωτο φρόνημα και ανίκητο ήταν και άπαρτο και σεβαστό και ιερό. Έδρασαν αποφασιστικά στην ξερή και άγονη και τραγικά μεγαλοπρεπή αυτή γωνιά της ελληνικής γης,  όπου εμπνεύστηκαν, μετουσίωσαν και ενσάρκωσαν τον φωτερότερο απ’ όλους τους σκοπούς τους, αυτόν της λευτεριάς.

Και από των πυρωμένων βράχων τη λαμπράδα μίλησαν εύγλωττα, με τη γλώσσα των όπλων, ποιοι και από ποιους ήταν και σε τι απέβλεπαν.

Ο χρόνος άφησε την πατημασιά του πάνω στον κακοτράχαλο τούτο βράχο, που η γραμμή του ακουμπάει δυνατά στον ουρανό, φορτωμένη ερειπωμένα αρχοντικά, μισογκρεμισμένα, αλλά και ορθά, σαν τους λαβωμένους Σουλιώτες πολεμιστές, που δεν άφηναν παρά νεκροί τον αγώνα. Τυλιγμένα στην αχλύ του θρύλου και της σιωπής, έχουν αποθέσει στους αιώνες τα μυστικά τους.

Λιθάρια μαυρισμένα από τις μπόρες και τη φωτιά, θυμίζουν στον επισκέπτη, πως εδώ κάποτε κατοικούσαν γίγαντες, πως η ιστορία του Σουλιού, υπήρξε και θα υπάρχει.

Ανήκει στη σφαίρα του τραγουδιού, ως ύμνος ανδρείας, ως συνώνυμο της λεβεντιάς, της ευψυχίας, της ευτολμίας, της αυταπάρνησης μέχρι θανάτου για τη θεϊκιά κι όλο αίματα πατρίδα.

Σε εποχές ηθικών κατεδαφίσεων και δεινής καταλυτικής κατάπτωσης, κάθε προσκύνημα στο Σούλι, εδώ, όπου το όνειρο συναντήθηκε με το θαύμα, εδώ, όπου οξύνεται το πνεύμα και λεπτύνεται η ψυχή με αμόνι την εθελοθυσία και τον πόνο, καταυγάζει και ενθαρρύνει  τις πράξεις μας και μας τειχίζει με σθένος στις επάλξεις του χρέους.

π. Ηλίας Μάκος