ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΗ Μ. ΤΖΟΥΜΑ
Ἀσφαλῶς, Μακαριώτατε, εἶμαι ὁ τελευταῖος ἐκείνος ἀπ᾿ ὅλους ποὺ θά ἀνεμένατε νά προβῇ εἰς λόγον ἀποτιμήσεως τῆς ἑπτακαιδεκαετοῦς ἀρχιερατικῆς καὶ ποιμαντικῆς ὑμῶν πορείας.
Καθ᾿ ὅλην τὴν διαδρομὴν, οἱ ὁδοί μας δὲν συνέπεσαν· ἤσαν, ὅμως, παραλλήλως πορευόμεναι, ἔκαστος μετ᾿ εὐθύτητος, ἀνεπηρεάστως, ἐν εὐθεία συνειδήσει ὑπηρετῶν τὴν ἀλήθειαν.
Οὔτε ἐχρημάτισα μέλος περιβάλλοντος, οὔτε ἐκοινώνησα τοῦ ἰδιωτικοῦ στενού κύκλου τῆς Ὑμετέρας Μακαριότητος· ὅμως, τοῦτο δὲν μ᾽ ἐμπόδισε νὰ θεωρῶ μέ νηφαλιότητα καὶ δίχως διαστρεβλωτικὰ φίλτρα, τὰ ἔργα τῆς ἱερᾶς καὶ κοπιώδους διακονίας σας.
Διότι, ὅταν κανεὶς ἀντικρύζει τό ἔργον ὄχι δι᾿ ὀφθαλμῶν ἀνθρωπίνων, ἀλλ᾿ ἐν τῷ φωτὶ τῆς ἀληθείας τοῦ Χριστοῦ, τότε δύναται νὰ μαρτυρήσῃ ἐκ βάθους καρδίας ὅτι ἡ διακονία σας στάθηκε ἀναμφιβόλως προσήλωση εἰλικρινὴς εἰς τὴν μαρτυρία τοῦ Εὐαγγελίου καὶ εἰς τὸ συμφέρον τῆς Μητρός Ἐκκλησίας.
Ἡ ἠθικὴ σας σταθερότης, ἡ πατρικὴ στοργή καί ἡ διορατικὴ μέριμνα ποὺ διακρίνει τὸν πνευματικὸν ἄνδρα, ἀποτελοῦν σημεῖον ἀναφοράς γιὰ κάθε ἐκκλησιαστικὸ πρόσωπο ποὺ ἀληθῶς ἀγωνιά διὰ τὸ μέλλον τοῦ πληρώματος.
Καὶ εἰ καὶ δὲν συνεπορευθήκαμεν, στέκομαι σήμερον ὄχι ἐκ προσώπου κάποιου κύκλου, ἀλλ᾿ ὡς ἕνας ἐκ τῶν πολλών τοῦ ποιμνίου σας , ὁ ὁποῖος ἔμαθε νὰ ἑκτιμᾷ τό ἀληθινό, τὸ ἀθόρυβο, τὸ καρποφόρο.
Τὸ πολιτικὸν σύστημα ὑμᾶς ἀνέχεται καὶ μάλιστα ἐνίοτε καὶ περιβάλλει μετὰ συμπαθείας, διότι οὐκ ἀποτελεῖτε δι᾿ αὐτοὺς παράγοντα ἐνοχλητικὸν οὐδ᾿ ἀπρόβλεπτον. Πλὴν, ὅταν πρὸς τὴν Ἐκκλησίαν προκληθῇ προσβολή ἢ ἀντικανονικὸν ἔγκλημα, ὑψοῦτε φωνὴν, καὶ ἀντιδρᾶτε ἐμφατικῶς, ἐπενεργῶν ὡς ἡ φωνὴ τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ.Πάντα έντός τών όρίων.
Ἀλλὰ καὶ ὅταν τὸ ποιμαντικὸν κριτήριον ὑποδεικνύῃ σιγὴν ἐκκλησιαστικὴν ἐπ᾿ ὀλίγον, ἵνα μὴ ἐκτραχυνθῇ τὸ ποίμνιον ἢ διασπασθῇ ἡ ἐνότητα τοῦ πληρώματος, τότε, μέγα φρόνημα ἐπιδεικνύοντες, γνωρίζετε νὰ ὁδηγῆτε τὴν Ἐκκλησίαν εἰς ἕνα εἴδος «ἐπικοινωνιακῆς παρασκιᾶς»—καθ᾿ ὅν τρόπον ὁ Μακαριστὸς Χριστόδουλος ἐχαρακτήριζε τὴν ταπεινὴν στάσιν, ἣν ἐτήρησε μετὰ τὴν ἀναισχύντως ἐπιβληθεῖσαν, γελοίαν καὶ ἀκατανόητον ποινήν, ἥτις ἐπεβλήθη αὐτῷ ἐκ τοῦ Φαναρίου· ἐκ φθόνου μᾶλλον ἢ ἐκ ἐκκλησιαστικῆς ἀνάγκης.
Κατ᾿ ἐκείνην τὴν τραγικὴν στιγμήν, ἡ λεγομένη διευρυμένη Σύνοδος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου, συμπεριφερθεῖσα ὡς ἀκραῖα φατρία ζηλωτῶν, ἐπεχείρησε νὰ φιμώσῃ καὶ νὰ ἐξουδετερώσῃ τὸν τότε Ἀρχιεπίσκοπον τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος. Ὅμως, καθὼς λέγει ἡ Γραφή, «ὁ ὀρύσσων λάκκον ἐμπεσεῖται εἰς αὐτόν». Καὶ ὄντως, οἱ ταπεινωθέντες τότε ἀνεδείχθησαν ἐνδόξως· ὅσοι δὲ ἐμελέτησαν καθαίρεσιν, αὐτοὶ ἐκαθηρέθησαν ἐν συνειδήσει καὶ ἐν ἐκτιμήσει τοῦ λαοῦ.
Πάντες ἀνέμενον ὅτι, ὅτε ἐλάβατε τὴν ὑψίστην τοῦ Ἀρχιεπισκόπου διακονίαν, θᾶ ἐπιδείκνυτε τάχα τὰς ῥεβανσιστικὰς ῥοπὰς αἷς ὑμᾶς ἐπεφόρτιζον οἱ χαμερπεῖς καὶ ἀνέντιμοι προπαγανδισταί τῶν πρώτων ἡμερῶν—οἱ αὐτοί, τῶν ὁποίων αἱ μεθοδεύσεις ὑμᾶς ἐχρήσαντο ὡς ἔρμαιον καὶ ὑποσκάψαντες τὴν ὑποψηφιότητά σας ἐν ταῖς ἀρχιεπισκοπικαῖς ἐκλογαῖς τοῦ 1998.
Καὶ ἔλεγον ὅτι θᾶ προχωρήσητε εἰς ἐκκαθαρίσεις καὶ κινήσεις χαρακτήρος προγκρόμ ἐναντίον τῶν παλαιῶν συνεργατῶν τοῦ μακαριστοῦ Ἀρχιεπισκόπου Χριστοδούλου, εἴτε πλησίον, εἴτε πόρρω ὄντων.
Πρὸς ὀδύνην τῶν ἀμερολήπτων, διεπράξατε, κατά τινας, ἀδικίας. Καίτοι ἐβλάψατε τοὺς ἀδικηθέντας, μᾶλλον ἑαυτὸν ἀδικεῖτε διά ταύτης τῆς στάσεως. Ὅμως, ἐν γένει ἡ πορεία σας ὑπήρξεν εὐσταθής· καὶ διαψεύσατε καὶ τὰς πλέον δυσμενεῖς καὶ σκυθρωπὰς προρρήσεις.
Πρώτην ἐξαίρεσιν ἀποτελεῖ ἡ λυπηρὰ καὶ τριττὴ ταπείνωσις τοῦ ἀδίκως παραιτηθέντος Μητροπολίτου Βρεσθένης κυρίου Θεοκλήτου—τοῦ πάλαι ἐκ Θεσσαλιώτιδος—περὶ οὗ εἴχατε δοθῆ τὴν ἐπαγγελίαν πρὸς τὸν μακαριστὸν Χριστόδουλον, πρὶν ἐκδημήσῃ, ὅτι θέλετε ἐπιμεληθῆ τῆς ἀποκαταστάσεώς του.
Πλὴν ταύτης τῆς περιπτώσεως, αἱ λοιπαὶ ὑμέτεραι κινήσεις ὑπήρξαν ἐμφρόνως ὑπολογισμέναι.
Ἐπιδείξατε τὴν νοητικὴν εὐστροφίαν καὶ τὴν διορατικὴν ἔνστικτον νὰ ἀπαλλαγῆτε ἐν καιρῷ ἀπὸ τὰ ἐπιβλαβῆ ἐκεῖνα πρόσωπα, τὰ προσεγγίσαντα ὑμᾶς προεκλογικῶς καὶ παρουσιασθέντα ὡς οἱ Ἡρακλεῖς τοῦ Θρόνου. Εἰς τοὺς ἐνδόμυχους λογισμούς σας, ἠντιλήφθητε ὅτι μόνον βλάβην θᾶ προκαλέσωσιν, καὶ διὰ ἐνὸς ἀριστοτεχνικῶς ἐκκλησιοπρεποῦς χειρισμοῦ, ὑπαγαγήκατε τούτους εἰς κατάστασιν περιθωρίου.
Ἐπλαισιώθητε ὑπὸ φρονίμων καὶ χαρισματικῶν κληρικῶν, οἵτινες συνετέλεσαν καθοριστικῶς εἰς τὴν ἐδραίωσιν τῆς ἀρχιερατικῆς ὑμῶν παρουσίας ἐντός τῆς Ἱεραρχίας, συμβάλλοντες ταχέως εἰς τὴν ἀνάσχεσιν παντὸς πνεύματος ἀντιστάσεως ἢ διαφωνίας.
Οἱ Σεβασμιώτατοι Μητροπολῖται Νέας Ἰωνίας κ. Γαβριὴλ, Φθιώτιδος κ.Συμεών, Ίλίου κ. Άθηναγόρας, Καρπενησίου κ. Γεώργιος καὶ Ἰωαννίνων κ. Μάξιμος, ἀφ᾿ ἡμέρας πρώτης ἀπετέλεσαν τοὺς δεξιοὺς ὑμῶν βραχίονες.
Καὶ ὕστερον, ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης κ.Φιλόθεος, ώς ό μακροβιότερος Αρχιγραμματεύς,ὁ Ἀρχιμανδρίτης Νικόδημος Φαρμάκης, διακριθείς ἐν τῇ ΕΚΥΟ, ὁ σεμνὸς καὶ ἐχέμυθος Πρωτοσύγκελλος ὑμῶν Ἀρχιμανδρίτης Βαρνάβας Θεοχάρης, καὶ ὁ ἀθόρυβος ἀλλ᾿ ἐνισχυτικὸς Ἀρχιγραμματεὺς τῆς Ἱερᾶς Συνόδου, Ἀρχιμανδρίτης Ἰωάννης Καραμούζης, συνέστησαν μίαν ἐκλεκτὴν σύναξιν πνευματικῶν ἀνδρῶν, ἣ στήριξεν ἀνεπιφυλάκτως τὴν ὑμετέραν ἀρχιεπισκοπικὴν πορείαν.
Ἐπιβιώσατε ἐν καιροῖς σφοδροτάτων κρίσεων οὐχὶ διὰ μεθοδεύσεων, ἀλλὰ δι᾽ ἠρέμου στρατηγικῆς· ἀπεσοβήσατε σκάνδαλα καὶ διχοστασίας, ἄνευ τυμπανοφορίας. Οἱ κινήσεις Σας ἀπέπνεον σύνεσιν και ηρεμίαν· ἦσθα τῆς μετριοπαθείας καὶ τῆς ἠπίας ἡγεμονίας ἀναντιρρήτως ἐκπρόσωπος.
Πολλοὶ ὑμῖν ἀποδίδουσι λανθασμένους χειρισμοὺς ἐν τῇ ἀντιμετωπίσει ἐσωτερικῶν τριβῶν τοῦ ἰδίου τοῦ περιβάλλοντός σας. Ἡ ἀπομάκρυνσις, παραδείγματος χάριν, τοῦ ἐπὶ πολλὰ ἔτη ὁδηγοῦ καὶ στενοῦ συνεργάτου ὑμῶν, τοῦ θρυλικοῦ Βλάση, καθ᾿ ὃν τρόπον ἐπραγματοποιήθη, ἐκρίθη ὑπὸ πολλῶν ὡς πράξις ὑποτιμητικὴ οὐ μόνον δι᾿ αὐτόν, ἀλλ᾿ ἔτι μᾶλλον διὰ τὴν ὑμετέραν ὑπόστασιν ὡς Πνευματικοῦ Πατρός καὶ Πρωθιεράρχου, καθὼς καὶ διὰ τὸ ἠθικὸν βάρος καὶ τὴν ἐκκλησιαστικὴν συνέπειαν τῶν ἐκλογῶν σας.
Ἐντός τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώματος, καθ᾿ ὅν τρόπον ἡ κεφαλὴ οὐκ ἐξαιρεῖται τῆς εὐθύνης τῆς ὅλης λειτουργίας τοῦ σώματος, οὕτως καὶ ὁ Πρωθιεράρχης φέρει ὅχι μόνον τὸν διοικητικὸν ἔλεγχον, ἀλλὰ καὶ τὴν πνευματικὴν εὐθύνην τοῦ τρόπου μεθ᾿ οὗ ἀντιμετωπίζει τοὺς ἰδίους συνεργάτας του. Τὸ ὑφιστάμενον οἰκοδομεῖται οὐ μόνον ἐκ λιθάρων, ἀλλὰ καὶ ἐκ ἀμοιβαίας ἐμπιστοσύνης καὶ ἀνθρωπίνης τιμῆς. Πάσα ἐνέργεια ἢ κίνησις, ἡ ὁποία δύναται νὰ ἐκληφθῇ ὡς σκληρὰ ἢ ἀναίτια, ἀσθενεῖ τὴν ἔννοιαν τῆς ἐκκλησιαστικῆς πατρότητος, ἣν ὁ Ἀρχιερεύς καλείται ὄχι ἀπλῶς νὰ φέρῃ, ἀλλ᾿ ἐν ἀληθείᾳ νὰ ἐκφράζῃ.
Δι᾿ ἀναλόγους λόγους, ἐθεωρήθη ὡς ἄκομψος καὶ μὴ ἐπαρκῶς τεκμηριωμένη ἡ ἀπομάκρυνσις τοῦ μέχρι πρό τινος Ἀρχιδιακόνου ὑμῶν Ἰωάννου, ὃς ἀποτελοῦσε τὸν στενότερον ἐκ τῶν συνεργατῶν σας· ἦτο τρόπον τινὰ ὁ «ἀντ᾿ αὐτοῦ». Εἶχε τό θάρρος—ἔνιοτε δὲ καὶ θράσος—νὰ διακόπτῃ τὸν λόγον σας, ἔστω καὶ ἐν καιρῷ συνομιλίας μετὰ Ἀρχιερέων ἢ ἄλλων ἐπισήμων ἢ καὶ ἀνώνυμων προσώπων, ὅταν ἔκρινε ὅτι ἡ συζήτησις ἐγίνετο ψυχοφθόρος δι᾿ ὑμᾶς. Τοιοῦτον θάρρος, ὅταν ἐκπορεύεται ἐξ ἀληθοῦς ἀφοσιώσεως, ἔχει τὴν ἰδιότητα νὰ ἀποβαίνῃ πολύτιμον. Ἀλλ᾿ ὅμως, ἔχει καὶ τὴν τάσιν, ἐὰν δὲν πλαισιωθῇ ὑπὸ τὴν χάριν, νὰ μετατρέπεται εἰς λοιμῶδες νόσημα τοῦ περιβάλλοντος, μεταδοτικὸν καὶ διαβρωτικόν.
Καὶ ὁ ἄνθρωπος οὗτος ἀπῆλθεν «ἐν μιᾷ νυκτί», καὶ ἡ ἀπομάκρυνσίς του ἠκολούθησε φήμες καὶ σκιὰς, αἵτινες οὔτε ἐπεξηγήθησαν, οὔτε ἐπιβεβαιώθησαν ποτέ.
Ἀσφαλῶς, καὶ ἐπραγματοποιήσατε ἐνίοτε ἐσφαλμένας ἐπιλογάς συνεργατῶν, οἵτινες ἔφερον ἴδιαν ἀτζένταν, καὶ οὐχὶ τὸ πνεῦμα τῆς ἐκκλησιαστικῆς διακονίας. Εἷς μάλιστα ἐξ αὐτῶν—ὁ πολυμήχανος καὶ ἐν τέχναις ραδιουργίας μετρίσθω πρῶτος—ὀλίγον ἔλειψε νὰ ὑποθηκεύσῃ τὰ περιουσιακὰ κτήματα τῆς Ἐκκλησίας, ὑπὲρ τῆς προωθήσεως ἰδιωτικῶν καὶ οἰκειακῶν ἐπιχειρηματικῶν συμφερόντων. Εὐτυχῶς, δι᾿ ἐπεμβάσεως ταχείας καὶ συνοπτικῆς, ἀπηλλάγητε τῆς τοιαύτης παρουσίας· ἔστω καὶ διὰ τῆς λεγομένης «προαγωγῆς» εἰς ἄλλην Ἐκκλησίαν.
Τὸ παραδοξότερον δέ, ἐν τούτῳ τῷ ἀτυχῆ συμβεβηκότι, ἐστὶν ὅτι, μολονότι εἴχοντες εἰς τὴν φαρέτραν ὑμῶν ἱκανὰ μέσα καὶ θεσμικὰ ὅπλα, οὐκ ἐχρησιμοποιήσατε τοιαῦτα, οὐδὲ ἐπέβητε ὡς φραγμὸς ἀνασχέσεως τῆς ὁδοιπορίας τοῦ ἀνδρὸς ἐκείνου· ἔστω καὶ εἰς ἄλλην Ἐκκλησίαν. Μακρὰν ἡμῶν, καὶ ὅπου βούλεται, ἀς εἶναι.
Τινὲς δ᾿ ἄλλοι, ἐξ ἐκείνων τῶν ἀσώτως ἐμπιστευθέντων, ἔτι παραμένουσιν· ἕως ἂν ἔλθῃ ἡ ὥρα τῆς ἰδίας αὐτῶν ἀποκαλύψεως.
Ἔργα τοιαῦτα, ἔστω καὶ ἐν μεμονωμέναις στιγματικαῖς περιπτώσεσιν, δὲν κηλιδῶνουσι τὴν λαμπρότητα τοῦ συνόλου τῆς ἀρχιεπισκοπικῆς πορείας, ἀλλ᾿ ἀναμφιβόλως παραμένουν ὡς μέλανες ψηφῖδες ἐν τῷ ἐκκλησιαστικῷ μωσαϊκῷ τῆς ἑπτακαιδεκαετοῦς διακονίας ὑμῶν.
Καθήκον ἔχει ὁ ποιμήν, κατὰ τὸ ἀποστολικὸν παράδειγμα, νὰ ἐπιστρέφῃ πρῶτος εἰς τὴν ἑαυτοῦ κρίσιν, νὰ ἀναζητῇ ἐν εἰλικρινεῖ μετανοίᾳ τὴν ἀκρίβειαν τῆς δικαιοσύνης, ὄχι μόνον ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ καὶ ἐνώπιον τοῦ ποιμνίου. Διότι ἡ ἐκκλησιαστικὴ ἀλήθεια οὐ φοβεῖται τὸ φῶς· ἀντέχει, καθαίρει, φωτίζει.
Ὁ ἱστορικὸς τοῦ μέλλοντος, ὅταν ἐπανέλθῃ μετὰ σεμνότητος καὶ ἀμεροληψίας ἐπὶ τὰ πεπραγμένα τῆς παρούσης ἀρχιεπισκοπικῆς περιόδου, θὰ σταθῇ μὲ κρίσιν ἀυστηράν ἐπὶ τῆς ἀδίκου καὶ ἀνεξηγήτου ἀπομακρύνσεως τοῦ ἐπὶ σειράν ἐτῶν ἐμπίστου συνεργάτου ὑμῶν, τοῦ ἐντιμοτάτου Ἀντωνίου Ζαμπέλη, διατελέσαντος Γενικοῦ Διευθυντοῦ τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Κεντρικῆς Υπηρεσίας Οἰκονομικῶν.
Ὁ ἀνὴρ οὗτος ἤρθη ἐπ᾿ ὤμων βαρῶν καὶ φορτίων μείζονος τοῦ ἀνθρωπίνως δυνατοῦ, ἀνεχθῆς ἀγόγγυστα πίεσιν, καὶ διαχειρισθεὶς μὲ πιστότητα πνευματικὴν καὶ διοικητικὴν διορατικότητα θέματα ἄκρως λεπτά,προσωπικά θέματα της ύμετέρας Μακαριότητος καὶ διοικητικώς πολυσύνθετα. Ὁ κόπος αὐτοῦ οὐκ ἀντισταθμίσθη ἐν λόγοις καὶ ἐκτιμήσει, καὶ ἡ ἀναχώρησίς του ἐσφραγίσθη μὴ ὡς ἀναγκαία ἐξέλιξις, ἀλλ᾿ ὡς πλῆγμα τῆς δικαιοσύνης.
Ἄφηκα εἰς τὸ τέλος τὴν ἀδίκως ἐπελθοῦσαν δίωξιν, ἐκ μέρους τῆς Ἐκκλησίας, τοῦ ἀνδρὸς ἐκείνου ὃς, ὡς ἄλλος ἐξαναστάς τοῦ ἐλέους, ἀνέστησε τὴν χριστιανικὴν φιλανθρωπίαν ἐντός τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώματος—τοῦ Δημητρίου Φουρλεμάδη, διατελέσαντος Γενικοῦ Διευθυντοῦ τῆς Ὀργανώσεως «Ἀλληλεγγύη».
Ἡ Ἐκκλησία ὤφειλε, ἔν σώματι, νὰ ὑψώσῃ φωνὴν ἀντιστάσεως καὶ προστασίας ὑπὲρ τοῦ ἀνδρός τούτου, ἐναντιούμενη ἀποφασιστικῶς εἰς τὰς ἀξιώσεις τῆς τότε κυβερνήσεως. Ὅχι διότι ἐζητεῖτο ἀσυλία, ἀλλ᾿ ὅτι ἡ Ὀργάνωσις ἐπλήρωσε τὰ ἁμαρτήματα καὶ τὰ σφάλματα ἀλλοτρίων—καὶ μάλιστα ἄνευ πνευματικῆς ἀπολογίας ἢ διορθωτικῆς ἀναλήψεως εὐθυνῶν ἐξ ὧν προήλθεν ἡ κρίσις.
Σκεφθῆτε, ἂν ἐπιτραπῇ εἰς τὴν ἱστορίαν νὰ ὁμολογήσῃ τοῦτο τὸ προηγούμενον ὡς κανονικῶς ἀποδεκτόν, τί δύναται νὰ ἐπακολουθήσῃ· ἡ δι᾿ αὐτὸν ἀνδρῶν καὶ ἐκκλησιαστικῶν προσώπων ἀδικία καθίσταται ὑπόδειγμα ἢ καὶ προεικόνισμα διώξεων καὶ ἀναλόγων χειρισμῶν ἐναντίον πάσης διαδοχικῆς καταστάσεως, ἡ ὁποία συνεχίζει τὸν φιλανθρωπικὸν ἀγῶνα ἐντός τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ πλαισίου.
Οὐκ ἔδει νὰ ἐπιτραπῇ, δι᾿ ὁποιονδήποτε λόγον, ἡ ποιμαντορία ὑμῶν—ἡ διακονία ὡς Πρωθιεράρχου τοῦ μαρτυρικοῦ Ἐλληνορθοδόξου λαοῦ—νὰ ἀμαυρωθῇ διά τοιαύτα ἀδικήματα · ἀδικήματα άτινα , ὡς ψηφίς μελαίνη, κινδυνεύουσιν νὰ παρεισφρήσουν εἰς τὸν ἐπιτοίχιον πίνακα μιᾶς κατά τα λοιπὰ σεπτής, έπιτυχούς καὶ ἔντιμης ἀρχιεπισκοπικῆς πορείας.
Εἷς ἐκ τῶν πιστών τέκνων Σας
