Η φήμη των Αρχανών έχει φτάσει σε όλη την Ευρώπη και όχι άδικα. Στην είσοδό τους το επιβλητικό νεοκλασικό που στεγάζει το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και λίγο πιο κάτω η ολόλευκη εκκλησία της Παναγίας. Το χωριό-πρότυπο είναι γεμάτο ατμοσφαιρικές γειτονιές με τα καλοσυντηρημένα σπίτια, βαμμένα σε χαρούμενα χρώματα. Σε κάθε βήμα ο επισκέπτης μαθαίνει όλο και περισσότερα για τις Αρχάνες. Γι’αυτό έχουν φροντίσει οι ντόπιοι: το Λαογραφικό Μουσείο, το Αρχαιολογικό Μουσείο, το εργαστήριο γλυπτικής, το Μουσείο Κρητικής Ιστορίας και Παράδοσης λίγο πιο έξω. Στις Άνω Αρχάνες, στην Τουρκογειτονιά, στην αναπαλαιωμένη Φάμπρικα Ελένη θα μάθετε τα πάντα για τον παραδοσιακό τρόπο παραγωγής ελαιόλαδου. Οι αυλές των σπιτιών αποτελούν από μόνες τους λόγο για να επισκεφτεί κανείς το χωριό. Μεγάλες κι ολάνθιστες, μοιάζουν με όαση. Όλο το χωριό έχει μια αύρα διαφορετική από όλα τα άλλα κρητικά χωριά κι αυτό χάρη στους απέραντους αμπελώνες που κυκλώνουν το χωριό και στις δροσερές πηγές και τα υπόγεια νερά που διασχίζουν τα πέτρινα καλντερίμια και την πλατεία. Και πάντα οι ανοιχτόκαρδοι αρχανιώτες επιμένουν να κεράσουν τους επισκέπτες καπρικό (χοιρινό-λουκούμι στον ξυλόφουρνο) και μετά απαραίτητα πρόποση με ρακή στις χαρές που θα έρθουν.

  

Ηλίαθος Αποτελείται από 6 κατοικίες με ονόματα εμπνευσμένα από ουράνιους αστερισμούς, κτισμένες στην πλαγιά μίας καταπράσινης έκτασης 10 στρεμμάτων. Τις αγκαλιάζουν ελαιώνες και αμπελώνες και το απέραντο γαλάζιο του κόλπου του Ηρακλείου. Παραδοσιακό πρωινό θα έρχεται κάθε πρωί στο δωμάτιο σας, ενώ μπορείτε να συμμετέχετε στο μάζεμα των σταφυλιών από τα μέσα Ιουλίου και στη διαδικασία παραγωγής κρασιού στον οινοποιητικό συνεταιρισμό του Δήμου από 20 Αυγούστου μέχρι τέλος Σεπτέμβρη (Αρχάνες, τηλ.: 6951804929, 2810 751818, www.eliathos.gr, από €70 το δίκλινο τον Ιούνιο, από €100 τον Ιούλιο-Αύγουστο).

  

Αρχοντικό Αρχάνες Χτισμένο το 1893, το συγκρότημα παραδοσιακών διαμερισμάτων αναπαλαιώθηκε με μεράκι και έχει χαρακτηρισθεί διατηρητέο ενώ όλοι οι χώροι του είναι διακοσμημένοι με σκαλιστές αντίκες, κεντήματα της εποχής και χειροποίητα έπιπλα. Ονειρεμένο το σκηνικό στην κουκλίστικη αυλή όπου θα απολαύσετε μερακλίδικο καφέ, ρακί, μυρωδάτα βότανα από το βουνό του Γιούχτα και παραδοσιακές λιχουδιές (Άνω Αρχάνες, τηλ.: 2810 752985, arhontikoarhanes.gr, από €69 τον Ιούνιο-Ιούλιο, από €90 τον Αύγουστο).

Kalimera Archanes Village Βρίσκεται στο κέντρο του χωριού και αποτελείται από τρία ανεξάρτητα διατηρητέα κτίρια (Δροσοσταλίδα, Αύρα, Ζέφυρος), πρόσφατα αναπαλαιωμένα με ιδιαίτερη φροντίδα και εναρμονισμένα με το αρχιτεκτονικό ύφος του οικισμού. Ο μάγειρας έρχεται στο διαμέρισμά σας και σας ετοιμάζει παραδοσιακό, κρητικό γεύμα ή δείπνο ενώ το πρωινό σερβίρεται στον ολάνθιστο κήπο (Αρχάνες, τηλ.: 2810 752999, www.archanes-village.com).

  

Trullos Traditional Houses Οι τρεις παραδοσιακές κατοικίες του 1871 βρίσκονται στην “Τουρκογειτονιά” του χωριού και αναπαλαιώθηκαν πλήρως το 2004. Το συγκρότημα διαθέτει 10 διαμερίσματα μονόχωρα ή δίχωρα, μεζονέτες ή δίπατα με σοφίτες με τζάκια, ξύλινα ταβάνια, αντικέ έπιπλα και πλήρως εξοπλισμένη κουζίνα. Οι κατοικίες περιβάλλονται από μεγάλες πετρόχτιστες αυλές γεμάτες δέντρα, παλιούς ξυλόφουρνους, ψησταριές και μεγάλες ξύλινες πέργκολες με πανοραμική θέα το βουνό Γιούχτας (Άνω Αρχάνες, τηλ.: 2810 753153, www.troullos.gr, από €80 τον Ιούνιο-Αύγουστο).

  

Κρίταμον Ο σεφ Δημήτρης Μαυράκης και η σύζυγός του, η Μαρία διατηρούν ένα από καλύτερα εστιατόρια της περιοχής. Στη κουκλίστικη αυλή τους θα σας χορτάσουν με χορτοπιτάκια με γιαχνερά χόρτα από τον Γιούχτα, αλλά και το μοσχάρι με μανιτάρια, δίκταμο, καρύδια, καπνιστό τυρί και πουρέ πατάτας (Πλατεία Αρχανών, τηλ.: 2810 753092, www.kritamon.gr, από €15 το άτομο).

Σπιτικό Στην πλατεία η κυρία Γεωργιάννα μαγειρεύει και σερβίρει μπροστά στο τζάκι εξαιρετικούς ντολμάδες, κατσικάκι κοκκινιστό, χοιρινό στο φούρνο και μια μυζηθρόπιτα που δεν πρέπει με τίποτα να χάσετε. Εννοείται πως όλες οι πρώτες ύλες είναι από το χωριό (Αρχάνες, τηλ.: 2810 751591, από €15 το άτομο).

Λύκαστος Όμορφη ταβέρνα πάνω στην πλατεία των Αρχανών με δροσερή αυλή. Τα μαγειρευτά έχουν την τιμητική τους με κορυφαίο κόκορα κρασάτο με χυλοπίτες, πεντατρύφερο αρνάκι και χοιρινό στον ξυλόφουρνο, λεμονάτο κουνέλι αλλά και κνισαροντολμάδες. Συνοδέψτε τα με ντόπιο, χύμα κρασί (Αρχάνες, τηλ.: 2810 752433, από €12 το άτομο).